GnuCash یک نرم‌افزار و سامانهٔ حسابداری مبتنی‌بر «حسابداری دوطرفه» است که برای استفادهٔ شخصی و امور مالی کسب‌وکارهای کوچک طراحی شده است. رابط کاربری این نرم‌افزار به‌صورت مشابه یک دفترچهٔ ثبت مالی عمل می‌کند تا ثبت حساب‌های بانکی، سرمایه‌گذاری‌ها، درآمدها و هزینه‌ها به‌راحتی انجام شود؛ در عین حال اصول حرفه‌ای حسابداری را رعایت می‌کند تا دفاتر مالی همواره متوازن و گزارش‌ها دقیق باشند.
نرم‌افزار GnuCash مناسب افرادی است که می‌خواهند کنترل دقیق‌تری بر امور مالی شخصی یا کسب‌وکارهای کوچک داشته باشند. برخی کاربردهای معمول عبارت‌اند از: نگهداری سوابق حساب‌های بانکی و کارت‌های اعتباری، پیگیری سرمایه‌گذاری‌ها (سهام، اوراق و صندوق‌ها)، ثبت درآمد و هزینه برای تهیهٔ گزارش‌های مالی، تنظیم بودجه و تسهیل فرایندهای مربوط به حساب‌های دریافتنی و پرداختنی در کسب‌وکارهای کوچک.
نرم‌افزار GnuCash گزینه‌ای جدی و منحصربه‌فرد برای کسانی است که به یک راهکار متن‌باز قابل‌اعتماد برای حسابداری شخصی یا کسب‌وکارهای کوچک نیاز دارند. با ترکیب اصول حسابداری دوطرفه، مجموعه‌ای غنی از گزارش‌ها و ابزارهای کسب‌وکار، و پشتیبانی از فرمت‌ها و روش‌های ذخیره‌سازی متنوع، این نرم‌افزار مناسب طیف وسیعی از نیازهای مالی است.
ویژگی‌ها و امکانات مهم این نرم‌افزار
● حسابداری دوطرفه (Double-Entry): هر تراکنش دست‌کم بین دو حساب ثبت می‌شود تا همیشه توازن حفظ گردد.
● پشتیبانی از حساب‌های سرمایه‌گذاری: امکان ثبت و پیگیری حساب‌های سهام، اوراق و صندوق‌های سرمایه‌گذاری وجود دارد.
● قابلیت‌های کسب‌وکار کوچک: پیگیری مشتریان و فروشندگان، صدور و پیگیری فاکتورها (Invoices)، مدیریت صورت‌حساب‌ها و مفاهیم دریافتنی/پرداختنی.
● گزارش‌ها و نمودارها: مجموعه‌ای از گزارش‌های آماده و امکان تعریف گزارش‌های سفارشی برای تحلیل مالی.
● واردات و تطابق تراکنش‌ها: پشتیبانی از فرمت‌های رایج واردات مالی مانند QIF، OFX و HBCI و ابزار تطابق (Matching) تراکنش‌ها برای تسهیل ورود اطلاعات.
● تراکنش‌های زمان‌بندی‌شده و دستیار اجرا: امکان تعریف تراکنش‌های دوره‌ای و ابزارهایی برای مرور و ثبت آن‌ها به‌صورت گام‌به‌گام.
● ابزارهای بودجه‌بندی و محاسبات مالی: امکاناتی برای ایجاد بودجه، گزارش‌های بودجه و محاسبات مالی موردنیاز.
● اصلاح و سازگاری با فیش‌های بانکی (Reconciliation): ابزارهای سازگارسازی سوابق داخلی با صورت‌حساب‌های بانک برای رسیدن به تراز صحیح.
سازگاری و قالب ذخیره‌سازی داده‌ها
نرم‌افزار GnuCash از چندین روش ذخیره‌سازی داده‌ها پشتیبانی می‌کند. فرمت پیش‌فرض یک فایل XML فشرده است که برای اغلب کاربران مناسب و پایدار تلقی می‌شود. علاوه بر این، گزینهٔ ذخیره‌سازی در قالب‌های SQL مانند SQLite، MySQL و PostgreSQL نیز قابل انتخاب است؛ هر کدام مزایا و محدودیت‌های خود را دارند و انتخاب بین آن‌ها به نیاز پشتیبان‌گیری، امنیت و سطح آشنایی با پایگاه داده بستگی دارد. برای اغلب کاربران، فرمت XML انتخاب پیشنهادی مستندسازی‌شده است.
حساب‌های دریافتنی/پرداختنی و صدور فاکتور
نرم‌افزار GnuCash ابزارهای مدیریتی کارآمدی را برای بخش خرید و فروش کسب‌وکارهای کوچک ارائه می‌دهد، از جمله: مدیریت مشتریان و فروشندگان، صدور فاکتور و یادداشت اعتباری، ثبت و پیگیری پرداخت‌ها و واردات فاکتورها از فایل‌های CSV؛ این ویژگی‌ها سبب می‌شوند که نرم‌افزار GnuCash برای شرکت‌های کوچک و یا کسب‌وکارهایی که نیاز به فاکتورسازی و پیگیری مطالبات دارند، بسیار مناسب و کاربردی باشد.
گزارش‌ها، سفارشی‌سازی و توسعه
گزارش‌ها در GnuCash به‌صورت پیش‌فرض متنوع و قابل تنظیم هستند؛ برای ساخت یا تغییر گزارش‌های پیش‌فرض، زبان اسکریپت‌نویسی Scheme (Guile) به‌عنوان زبان افزونه و توسعه استفاده می‌شود. برای توسعه‌دهندگان و کاربران پیشرفته امکان ایجاد گزارش‌های اختصاصی یا خودکارسازی فرایندها وجود دارد؛ افزون‌بر این، با فراهم‌بودن مستندات و API، توسعهٔ افزونه‌ها یا اسکریپت‌ها ممکن است.
نکات عملی برای آغاز کار (پیشنهادهای کلی)
۱. پیش از هر چیز، از فایل‌های دادهٔ موجود نسخهٔ پشتیبان تهیه شود؛ تغییر در فرمت ذخیره‌سازی یا عملیات تصحیح دسته‌ای بدون پشتیبان می‌تواند منجر به از دست رفتن داده‌ها شود.
۲. برای کاربران تازه‌کار، استفاده از فرمت پیش‌فرض XML توصیه می‌شود؛ در صورت نیاز به قابلیت‌های پایگاه‌دادهٔ متمرکز یا گزارش‌گیری پیشرفته، می‌توان به SQLite یا سرویس‌های MySQL/PostgreSQL حرکت کرد.
۳. از ابزار تطابق تراکنش (Transaction Matcher) و قابلیت‌های واردات استفاده شود تا ورود معاملات بانکی با کمترین خطا انجام پذیرد.
۴. اگر به دریافت خودکار قیمت‌های سهام یا ارز نیاز است، روی ویندوز از برنامهٔ کمکی Install Online Quotes بهره‌برداری شود تا وابستگی‌های لازم Perl و ماژول‌ها نصب شوند.