یک موج جدید! صفحه‌های مجازی پر شده‌اند از عکس‌هایی که کاربران با نرم‌افزار FaceApp ساخته‌اند. از آن موج‌هایی که ناگهان فضاهایی نظیر اینستاگرام را پر می‌کند و بسیاری از کاربران و از جمله کاربران کشور خودمان برای اینکه از قافله عقب نمانند به آن می‌پیوندند؛ حتی افراد مشهور و هنرمندان.
در حال حاضر، نتایجی که FaceApp ارائه می‌دهد بسیار بهتر از نمونه‌های اولیه‌ای است که در ماه‌های ابتدایی عرضه می‌کرد. به‌ویژه فیلترهای «پیر» و «لبخند» که بسیار باورپذیر هستند. FaceApp که مبتنی‌بر هوش مصنوعی و شبکه‌های عصبی است و بیشتر شبیه یک سرگرمی به نظر می‌رسد تا ابزاری جدی در حوزه ویرایش عکس، به‌خوبی یکی از گزینه‌های پیش روی هنر و تخصص ویرایش عکس را به نمایش گذاشته است. دنیایی که در آن الگوریتم‌های آموزش‌دیده، با تحلیل عکس‌ها محتوای آن‌ها را ویراش می‌کنند. کاری که روزگاری یک انسان متخصص به‌طور دستی و بعدها با کمک کامپیوتر و نرم‌افزارهایی نظیر فتوشاپ انجام می‌داد، در آینده توسط ماشین‌ها و به‌طور خودکار انجام خواهد شد. در بخشی از این مقاله به موضوع امنیت چنین نرم‌افزاری پرداخته شده است که به‌ویژه درباره نرم‌افزارهایی نظیر FaceApp بسیار حائز اهمیت است.
FaceApp نرم‌افزاری روسی است که با استفاده از شبکه‌های عصبی مصنوعی حالات چهره را در عکس‌ها تغییر می‌دهد. این نرم‌افزار در ابتدا برای iOS ارائه شد و اکنون برای اندروید هم عرضه شده است. با کمک این نرم‌افزار می‌توانید به چهره لبخند اضافه کنید یا آن را پیرتر یا جوان‌تر کنید یا جنسیت را تغییر دهید. در حال حاضر این نرم‌افزار نتایج را به‌صورت کلاژ در اختیار قرار می‌دهد. آنچه در FaceApp اتفاق می‌افتد مشابه نرم‌افزار Prisma است، با این تفاوت که FaceApp محتوای اصلی عکس را تغییر می‌دهد و نتیجه نسبتاً باورپذیر است. (1)
الف: FaceApp روی چهره استیو جابز افزودن لبخند را به‌خوبی انجام داده است، اما در نسخه کودک لب را با رنگی دیگر نشان داده است.
یاروسلاو گونچاروف مدیر ارشد اجرایی شرکت روسی Wireless Lab و مهندس سابق مایکروسافت می‌گوید کار روی این نرم‌افزار را زمانی آغاز کرده است که سعی داشته ببیند آیا می‌توان با استفاده از هوش مصنوعی به چهره در یک عکس لبخند اضافه کرد یا خیر؟ او در این باره می‌گوید: «یکی از دوستانم عکسی داشت و می‌گفت ای کاش زمان گرفتن عکس لبخند زده بودم. من که اصلاً دلم نمی‌خواست ساعت‌ها وقت صرف ویرایش آن با فتوشاپ کنم، با تکیه بر پیش‌زمینه‌ای که در حوزه یادگیری عمیق داشتم، تصمیم گرفتم یک شبکه عصبی مصنوعی را برای این کار امتحان کنم.» هرچند تاکنون در زمینه تغییر ویژگی‌های چهره در عکس‌ها چندین مقاله تحقیقاتی منتشر شده است، اما اکثر این تحقیقات نتایجی با کیفیت و باورپذیری کم ارائه می‌کنند. گونچاروف سعی کرد یادگیری ماشینی را در این کاربرد بیازماید و نتیجه فراتر از تصور بود: «وقتی نخستین نتایج را به دوستانم نشان دادم، آن‌ها شگفت‌زده شدند.»
اگرچه پیش از این استفاده از یادگیری عمیق در تبدیل عکس‌ها به آثار هنری، منتهی به ساخت نرم‌افزارهایی نظیر Prisma شده بود، اما گونچاروف می‌گوید: «این فناوری در برخی از کاربردها نظیر تبدیل عکس به سبک‌های هنری یا افزایش رزولوشن به تکامل خوبی رسیده است، اما هنوز در ایجاد تغییرات باورپذیر در عکس‌ها با چالش‌های زیادی روبه‌رو است.» طبق گفته گونچاروف، شبکه‌های عصبی به کار رفته در این نرم‌افزار از پایه در همین شرکت آموزش دیده‌اند و رقیبی در بازار ندارد: «فکر نمی‌کنم در حال حاضر هیچ محصول تجاری یا مقاله تحقیقی در این حوزه ادعای دستیابی به نتایجی بهتر از آنچه ما با این نرم‌افزار کسب کرده‌ایم را داشته باشد.» (نمونه‌های آزمایشگاهی مشابه نظیر SmileVector از تام وایتن وجود دارند.)
ب: ایوان اشپیگل مدیر ارشد اجرایی اسنپ
باز هم نگرانی
نرم‌افزار FaceApp در همین مدت کم در بین کاربران محبوبیت زیادی یافته و استفاده از آن به‌سرعت گسترش پیدا کرده است. این گستردگی استفاده نگرانی‌هایی را در حوزه امنیت و حفظ حریم شخصی کاربران ایجاد کرده است. برخی کارشناسان هشدار می‌دهند کاربران نرم‌افزارهایی نظیر FaceApp بیش از آنچه انتظارش را دارند خود را در معرض افشای اطلاعات خصوصی قرار می‌دهند. یکی از موضوعاتی که استفاده از این نرم‌افزار و نرم‌افزارهای مشابه را با اما و اگرهایی همراه می‌کند، این است که سرنوشت اطلاعاتی که در اختیارش می‌گذارید نامعلوم است. قرارداد حریم خصوصی این نرم‌افزار از پاسخ به این پرسش مهم طفره رفته است. این پرسش زمانی مهم‌تر می‌شود که بدانیم، چنین شرکت‌های کوچک و موفقی معمولاً توسط شرکت‌های بزرگ‌تر با سرمایه‌های هنگفت و اهداف بلندپروازانه‌تر نظیر گوگل یا فیس‌بوک خریداری می‌شوند.
در بخشی از قرارداد حریم خصوصی این نرم‌افزار چنین آمده است: «وقتی از سرویس ما استفاده می‌کنید، سرورهای ما به‌طور خودکار اطلاعاتی نظیر درخواست‌های وب شما، نشانی آی‌پی، نوع مرورگری که استفاده می‌کنید، نشانی‌های اینترنتی، تعداد کلیک‌ها و چگونگی تعامل با لینک‌های روی سرویس، دامنه‌ها، صفحات دیده شده و نظایر این را ذخیره می‌کنند.» علاوه بر این، به شرکت اجازه می‌دهید نحوه استفاده شما از نرم‌افزار را زیر نظر بگیرد تا محتوایی مخصوص شما، نظیر تبلیغات آنلاین یا سایر اَشکال بازاریابی را برایتان بفرستد. همچنین، کاربران با این موضوع موافقت کرده‌اند که اطلاعاتشان در اختیار گروهی از کسب و کارهایی که شرکت FaceApp هم بخشی از آن است یا کسب و کارهایی که در آینده به این گروه ملحق خواهند شد قرار گیرد. لی مانسون کارشناس حوزه امنیت معتقد است: «این یک قرارداد استاندارد بوده است.» و چنین بندهایی در حوزه نرم‌افزارهای تلفن همراه معمول است. مثلاً اینکه شرکتی حتی بعد از واگذار شدن اجازه دارد داده‌های جمع‌آوری شده از کاربرانش را در اختیار مؤسسات طرف ثالث قرار دهد.
نرم‌افزار FaceApp در همین مدت کم در بین کاربران محبوبیت زیادی یافته و استفاده از آن به‌سرعت گسترش پیدا کرده است. این گستردگی استفاده نگرانی‌هایی را در حوزه امنیت و حفظ حریم شخصی کاربران ایجاد کرده است.
این کلی‌گویی‌ها در بندهای قرارداد، زمانی از نظر امنیتی نگران‌کننده‌تر می‌شود که به یاد آوریم، کاربر یکی از شخصی‌ترین اطلاعات هویتی خود یعنی «چهره‌اش» را در اختیار شرکت قرار داده است. دیوید ام محقق ارشد امنیتی شرکت Kaspersky Lab هشدار می‌دهد: «افراد باید پیش از دانلود یک نرم‌افزار و موافقت با قرارداد حریم خصوصی آن، به این بیاندیشند که از داده‌هایشان چطور استفاده خواهد شد.» از آنجا که در آینده چهره یکی از روش‌های احراز هویت خواهد بود، باید درباره به اشتراک گذاشتن عکس چهره خود در فضای مجازی با احتیاط بیشتری عمل کنیم: «استفاده از چهره ممکن است به‌عنوان مکانیسمی برای احراز هویت در آینده به کار رود؛ بنابراین، به‌زودی باید به چهره‌مان در حکم یک رمز عبور بنگریم و آگاه باشیم این امکان وجود دارد روزی مجرمان سایبری داده‌هایی که به این طریق در اختیار شرکت‌هایی نظیر FaceApp قرار داده‌ایم را به سرقت ببرند و از آن سوءاستفاده کنند.»
حقوق‌دانی به‌نام مایکل بردلی در این باره به ABC چنین گفته است: «کسی که چهره‌اش را همراه نام و سایر داده‌های هویتی خود (به عنوان مثال در پروفایل یک شبکه اجتماعی یا پروفایل یک وبسایت) به چنین سرویس‌هایی می‌سپارد، این امکان را در اختیار دیگران قرار می‌دهد تا از تصویر و اطلاعات شخصیش در کاربردهایی نظیر شناسایی چهره استفاده کنند.» او این را هم اضافه می‌کند که در سیاست حریم خصوصی این نرم‌افزار به‌روشنی به این موضوع اشاره‌ای نشده است که اگر استفاده از سرویس را متوقف کنید، چه بر سر اطلاعات شما می‌آید: «این قرارداد می‌گوید اگر آن‌ها شرکت خود را بفروشند، داده‌های شما را هم در اختیار طرف مقابل قرار می‌دهند و شما با این موضوع موافقید.» دیوید وایل از بنیاد حریم خصوصی استرالیا (Australian Privacy Foundation) در یک جمله می‌گوید: «از آن استفاده نکنید.»
جان لارنس از Electronic Frontiers هم معتقد است در این مورد کاربران باید خیلی دقت کنند، به‌ویژه زمانی که صحبت از یک نرم‌افزار تشخیص چهره است: «تشخیص چهره به‌سرعت در حال تبدیل شدن به یک عنصر کلیدی تشخیص هویت دیجیتال است؛ بنابراین، مردم باید همان طور که از سایر شناسه‌های هویتی نظیر تاریخ تولد و شماره پرونده مالیاتی خود مراقبت می‌کنند، مراقب تصویر چهره خود هم باشند.»
گونچاروف تأیید کرده است که در صورت استفاده از چند فیلتر، عکس‌های بارگذاری شده به‌منظور صرفه‌جویی در پهنای باند روی سرورهای شرکت ذخیره می‌شوند و مدتی بعد حذف خواهند شد که این هم می‌تواند پرسش‌های زیادی را برای کاربران ایجاد کند. (2)
ج: جک دورسی مدیر ارشد اجرایی توییتر
ماشین‌های هنرمند
شبکه‌های عصبی مصنوعی در حال یافتن راه خود در حوزه ویرایش عکس هستند. هرچند اکنون FaceApp بیشتر در حکم یکی از سرگرمی‌های جدید ساکنان فضای دیجیتال به نظر می‌رسد تا یک ابزار جدی ویرایش عکس، اما مثال بسیار خوبی است از اینکه استفاده از هوش مصنوعی و به‌طور ویژه شبکه‌های عصبی (و یادگیری عمیق) چطور می‌تواند حوزه عکاسی و ویرایش عکس را متحول کند و کاربردهای جدی در این حوزه داشته باشد. کاری که در گذشته‌های دور و حتی در یکی دو دهه قبل و با فراگیر شدن نرم‌افزارهای ویرایش عکسی نظیر فتوشاپ، فقط از عهده افراد متخصص برمی‌آمد، اکنون توسط کلاود و گوشی‌های همراه به‌طور تقریباً خودکار با کمترین دخالت کاربر و نتایج نسبتاً خوب انجام می‌شود. شرکت‌هایی نظیر Adobe سرمایه‌گذاری زیادی صرف تحقیق و توسعه می‌کنند تا بتوانند از این شبکه‌ها در ساخت ابزارهای حرفه‌ای بهره ببرند.
سازندگان Prisma به‌مرور این نرم‌افزار موبایل را از طریق پیاده‌سازی شبکه‌های عصبی سریع‌تر و افزودن فیلترهای بیشتر و امکان اجرای نرم‌افزار روی گوشی کاربر و سپردن بخشی از کار پردازشی به آن بهبود دادند. پس از آن بود که گوگل و فیس‌بوک نرم‌افزار مشابهی معرفی کردند. شاید FaceApp نیز چنین رشدی را تجربه کند، هرچند تغییر عکس‌ها به این روش نسبت Prisma سخت‌تر است و سپردن کار پردازش آن به گوشی به‌جای استفاده از کلاود چالش برانگیزتر.
یکی از موضوعات مهم در حوزه نرم‌افزارهای تشخیص چهره و به‌ویژه نرم‌افزارهایی از جنس FaceApp که مبتنی‌بر هوش مصنوعی و یادگیری عمیق هستند، متهم شدن این نرم‌افزارها به نژادپرستی است! به عنوان مثال، این نرم‌افزار گزینه‌ای دارد تا با ایجاد تغییرات در چهره آن را جذاب‌تر کند. این فیلتر پوست را کمی روشن می‌کند که همین موضوع باعث شد برخی از این عملکرد نرم‌افزار گلایه کنند و آن را نژادپرستانه بدانند. با این استدلال که «نرم‌افزار القا می‌کند داشتن پوست روشن نشانه زیبایی و جذابیت است.» طولی نکشید که گونچاروف مجبور به عذرخواهی شد: «این ایراد تأسف‌بار به‌دلیل مجموعه‌های آموزشی خورانده شده به شبکه عصبی بوده و عمدی نبوده است.» (3)
و پرسش آخر اینکه: «مردم در آینده چطور می‌توانند از واقعی بودن یک عکس اطمینان داشته باشند؟» آیا در کنار خبرها و مطالب نادرستی که روزانه هزاران بار به اشتراک گذاشته می‌شوند و لایک می‌خورند، باید در انتظار سیل عکس‌های دروغی باشیم که ماشین‌ها برای ما می‌سازند و کاربران به اشتراک می‌گذارند؟ قطعاً دنیای آینده تا این حد تاریک نخواهد بود!
د: زوکربرگ لبخند خوبی دارد، اما موی نسخه مؤنث مشکل دارد.