برخی کارها در ویندوز هستند که فقط از طریق خط فرمان می‌توانید آن‌ها را انجام دهید؛ درحالی‌که برخی معادل گرافیکی ندارند و در مواردی حتی راحت‌تر از رابط گرافیکی قابل انجام هستند.
اگر از آن دسته از کاربرانی هستید که به‌جای خط فرمان از PowerShell استفاده می‌کنند، باید بگوییم که همه‌ی این دستورات در هردو محیط قابل استفاده هستند. پس نگران سازگاری نباشید. از طرفی نمی‌توان همه‌ی دستورهای مفید خط فرمان را در یک مطلب پوشش داد. پس در این مطلب ۱۰ دستور گلچین‌شده انتخاب شده است که شاید نسبت به بقیه‌ی دستورها پرکاربردتر باشند و همچنین کاربران سطح پایین‌تر هم بتوانند از آن‌ها استفاده کنند.
۱- ipconfig: به‌سرعت آدرس آی‌پی خود را پیدا کنید
با اینکه می‌توان از طریق Control Panel به پیداکردن آدرس آی‌پی پرداخت، اما راهی سریع‌تر از دستور ipconfig وجود ندارد. این دستور همچنین اطلاعات مفید دیگری را در اختیارتان قرار می‌دهد که از بین آن‌ها می‌توان به Default Gateway پرداخت.
برای استفاده از این دستور کافی‌ست عبارت ipconfig را در Command Prompt وارد کنید. سپس لیستی از اتصال‌های شبکه‌ای کامپیوتر خود را مشاهده خواهید کرد. اگر به شبکه‌ی وایرلس متصل هستید، زیر عبارت Wireless LAN adapter به دنبال آی‌پی خود بگردید و اگر هم از طریق کابل به اینترنت متصل هستید، در بخش Ethernet adapter به جست‌وجوی آن بپردازید. برای دیدن جزئیات بیش‌تر می‌توانید از دستور ipconfig /all استفاده کنید.
۲- ipconfig /flushdns: کش DNS خود را پاک کنید
اگر به تغییر آدرس DNS خود در ویندوز بپردازید، این تغییرات بلافاصله صورت نمی‌گیرد و ویندوز از یک حافظه‌ی کش برای ذخیره‌ی آدرس قبلی DNS جهت دسترسی سریع‌تر شما به همان آدرس استفاده می‌کند. برای اطمینان از اینکه ویندوز از آدرس جدیدی که وارد کرده‌اید استفاده می‌کند نیاز دارید تا این کش را پاک کنید. برای این کار باید دستور ipconfig /flushdns را در خط فرمان وارد کنید.
اگر در بازکردن برخی صفحات وب مشکل دارید این ترفند شاید بتواند مشکل شما را حل کند.
۳ و ۴- ping و tracert: مشکلات اتصال شبکه‌ی خود را بررسی کنید
اگر در ورود به یک وب‌سایت دچار مشکل هستید یا احساس وجود اختلال در شبکه میکنید، می‌توانید از ابزاری که ویندوز و دیگر سیستم‌عامل‌ها تعبیه کرده‌اند برای حل و عیب‌یابی این مشکلات استفاده کنید.
ابتدا به دستور اول، یعنی ping، می‌پردازیم. اگر عبارت ping farnet.ir یا هر آدرس دیگری به‌جای farnet.ir را در cmd وارد کنید، ویندوز اقدام به ارسال پَکِت‌های شبکه‌ای به آن آدرس می‌کند. به‌جای این آدرس می‌توانید از آی‌پی هم استفاده کنید. پس از ارسال این پکت‌ها، سرور مربوط به آن آدرس پاسخی را برای سیستم شما ارسال می‌کند تا مطمئن شوید که درخواست شما به‌درستی به سرور ارسال شده است. اگر سرور دچار مشکل در دریافت باشد و یا هر مشکل این‌چنینی دیگری رخ دهد، در پنجره‌ی خط فرمان، پیام مربوط به آن را مشاهده خواهید کرد. همچنین زمان رفت و برگشت پکت‌ها را نیز در این پنجره می‌بینید.
دستور tracert، مسیری را که یک بسته‌ی اطلاعات طی می‌کند تا به مقصد برسد، نشان می‌دهد و همچنین اطلاعات هرنقطه‌ای را که در آن تغییر مسیر رخ داده است را نمایش می‌دهد. برای مثال اگر دستور tracert farnet.ir را اجرا کنید، اطلاعاتی درباره‌ی هر گره از مسیر رسیدن پکت به سرور فارنت مشاهده خواهید کرد. با این کار می‌توانید با دقت بیش‌تری اقدام به پیداکردن محل ایجاد اختلال بکنید.
۵- shutdown: میان‌برهای مخصوص Shutdown درست کنید
این دستور برای خاموش‌کردن یا ری‌استارت سیستم استفاده می‌شود. این دستور بیش‌تر در ویندوز ۸ کاربرد داشت؛ زمانی که دسترسی به کلید خاموش‌کردن سخت بود. با این حال فارغ از نسخه‌ی ویندوز، این دستور هنوز هم می‌تواند مفید باشد. با استفاده از این دستور می‌توانید میان‌برهای مخصوص خودتان را بسازید و آن را در منوی استارت، روی صفحه‌ی دسکتاپ یا حتی در تسک‌بار قرار دهید. برای استفاده از این دستور در خط فرمان یا جهت ساخت میان‌بر، کافی‌ست یکی از موارد زیر را تایپ کنید:
shutdown /s /t 0: یک شات‌داون معمولی را انجام می‌دهد.
shutdown /r /t 0: کامپیوتر را ری‌استارت می‌کند.
shutdown /r /o: کامپیوتر را ری‌استارت و سپس وارد حالت تنظیمات پیشرفته می‌کند.
۶- sfc /scannow: فایل‌های سیستمی را برای پیداکردن مشکلات اسکن کنید
ویندوز دارای ابزاری مخصوص چک‌کردن فایل‌های سیستمی است که همه‌ی فایل‌های مربوط به ویندوز را اسکن می‌کند و در آن‌ها به دنبال مشکل می‌گردد. اگر فایلی خراب باشد یا موجود نباشد، این ابزار به ترمیم آن می‌پردازد. در مواقعی شاید این ابزار کارآمد باشد و مشکلات ناشناخته‌ی ویندوز شما را حل کند.
برای استفاده از آن کافی‌ست خط فرمان را در حالت Administrator اجرا کرده و دستور sfc /scannow را وارد کنید.
۷- telnet: به سرورهای Telnet متصل شوید
کلاینت تل‌نت به‌طور پیش‌فرض روی ویندوز نصب نیست و یکی از قابلیت‌های اختیاری ویندوز است که می‌توان آن را از طریق کنترل پنل نصب کرد. پس از نصب آن می‌توان از طریق دستور telnet بدون نیاز به ابزارهای دیگر به سرورهای تل‌نت متصل شد.
۸- cipher: فولدرها را به‌حالت غیرقابل بازگردانی پاک کنید
این دستور در اصل برای مقاصد رمزنگاری به‌کار می‌رود، اما امکانی در آن وجود دارد که درایو با با داده‌های هرز پر می‌کند تا فایل‌هایی که پاک می‌شوند قابل بازگردانی نباشند. با استفاده از این دستور دیگر نیازی به برنامه‌های جانبی برای این کار نخواهید داشت.
برای مثال می‌توانید از دستور زیر برای پاک‌کردن یک درایو استفاده کنید: (توجه داشته باشید که بین /w: و C:\ فاصله‌ای موجود نیست)
cipher /w:C:\
۹- netstat -an: اتصالات شبکه و پورت‌ها را لیست کنید
دستور netstat با قابلیت‌هایی که در نمایش آمارهای مربوط به شبکه دارد، بسیار پرکاربرد است. یکی از این قابلیت‌ها an- است که لیستی از تمامی اتصالات شبکه را به‌همراه پورت‌های و آی‌پی‌هایی که در حال استفاده هستند نشان می‌دهد.
۱۰- nslookup: آدرس آی‌پی یک دامنه‌ی خاص را پیدا کنید
وقتی در مرورگرتان آدرس یک وب‌سایت را وارد میکنید، کامپیوترتان به‌دنبال آدرس آی‌پی آن نام دامنه می‌گردد تا بتواند به سرور مربوط به آن متصل شود و اطلاعات را دریافت کند و نمایش دهد. با استفاده از دستور nslookup می‌توانید خودتان این کار را انجام دهید. برای مثال با تایپ‌کردن nslookup farnet.ir می‌توانید به آدرس آی‌پی فارنت دست پیدا کنید.
همچنین این کار به‌صورت بالعکس هم امکان‌پذیر است؛ یعنی می‌توانید یک آدرس آی‌پی را وارد کنید تا نام دامنه‌ی متناظر با آن نمایش داده شود.