فضای تاکسی اینترنتی در ایران تنها طی یک سال اخیر دچار تحولات گسترده‌ای شده است. از مخالفت‌های ابتدایی با نخستین بازیگران این عرصه گرفته تا تمایل زیاد به راه‌اندازی کسب و کارهای مشابه حالا همه را در مقابل تعداد قابل توجه برندهای تاکسی اینترنتی در فضای حمل و نقل شهری قرار داده است.
«کارپینو» نخستین شرکتی بود که از سازمان تاکسیرانی مجوز ارائه خدمات در زمینه تاکسی آنلاین گرفت و «کابین» همین چند روز پیش به‌عنوان دومین شرکت در این حوزه با مجوز سازمان تاکسیرانی معرفی شده است. حالا نیز سومین تاکسی آنلاین با مجوز رسمی از سازمان تاکسیرانی با عنوان «آی‌تاکسی» فعالیت خود را آغاز کرده است.
کارپینو که نخستین شرکت با مجوز رسمی از تاکسیرانی بوده است هنوز نتوانسته رشد قابل توجهی نشان دهد در حالی که شاهد حضور رانندگان تاکسی در سرویس‌های اینترنتی رقیبش هستیم. چندی پیش در همین راستا شاهد تبلیغات گسترده از سوی یک تاکسی اینترنتی به نام «دینگ» در سطح شهر بودیم که علی دایی را در حال خواندن روزنامه‌ای به همین نام نشان می‌داد. در این میان کم نبودند شرکت‌هایی از این دست که در یکی دو سال اخیر یکی پس از دیگری ظهور کردند و هنوز آن‌طور که باید در جذب مشتری و رشد کسبوکار خود موفق نشده‌اند. شرکت «ماکسیم» از این دست بود که گفته شده بود صاحبان آن روسی هستند و بدون هیچ‌گونه حمایتی وارد بازار تاکسی اینترنتی ایران شده است. به‌طور کلی حدود ۲۲ تاکسی آنلاین در تهران در حال فعالیت هستند که روز به روز بر تعدادشان هم افزوده می‌شود. بیشتر این شرکت‌ها در برخی شهرستان‌ها نیز مشغول فعالیت هستند. البته بعضی شهرستان‌ها تاکسی آنلاین ویژه خود را دارند که مستقلا در شهر خودشان فعالیت می‌کند؛ مانند «تاچ‌سی» که فقط در مشهد فعالیت دارد و «قونقا» که تاکسی آنلاین ویژه تبریز است.
اما در این میان بازیگران ابتدایی بازار تاکسی‌های آنلاین اسنپ و تپسی هستند که همچنان بیشترین راننده را به خود اختصاص داده‌اند. شاید یکی از مهم‌ترین دلایل این امر زیرساخت‌هایی است که این شرکت‌ها به تبعیت از نمونه‌های جهانی ایجاد کرده‌اند و مدلی را الگو قرار داده‌اند که در سایر نقاط جهان موفق بوده است در حالی که اغلب دیگر شرکت‌هایی که در این حوزه ظهور کرده‌اند به راه‌اندازی یک اپلیکیشن با استفاده از امکانات و تکنولوژی‌های اولیه اکتفا کرده‌اند.
در این بازار با وجود حضور بازیگران جدید شاهد فاصله قابل توجه با کسب وکارهایی هستیم که زودتر به راه افتاده‌اند و بیش از دیگران به رشد رسیده‌اند. البته که نخستین‌بودن سختی‌ها و هزینه‌هایی را به همراه دارد از قبیل فرهنگسازی برای استفاده از راه جدیدی برای تاکسی‌گرفتن و ایجاد حس امنیت و اطمینان در بین مشتریان که حاضر باشند آژانس مطمئنی را که سال‌ها مشترک آن هستند رها کنند و به یک سیستم آنلاین اعتماد کنند. با این حال جلب اعتماد به یک کسب وکار مانند تاکسی اینترنتی طی زمان و با صرف هزینه زیاد رخ می‌دهد و بازیگران جدید هرچند دیگر نیاز به فرهنگسازی ندارند اما باید بتوانند مزیت‌های تازه‌‌ای را نسبت به رقبای موجود به بازار نشان دهند.
بازیگر متعدد خوب است؟
همواره حضور بازیگران متعدد در یک بازار به رقابتی بودن آن تعبیر می‌شود اما برخی کارشناسان معتقدند بازیگرانی به رشد بازار رقابت کمک می‌کنند که قواعد بازی را بلد باشند. امید محسنی یک کارشناس توسعه کسب‌وکارهای نوپا معتقد است: بازیگران متعدد لزوما به معنای رقابتی شدن این بازار نیست ایجاد فضای رقابتی نیازمند زمینه‌های مختلفی است. به گفته وی در ایران به نظر می‌رسد شرکت‌ها و افراد مختلف بدون درک مدل کسب وکار صرفا فرصتی را در بازار تاکسی آنلاین می‌بینند برای همین خیلی از بخش‌ها بدون امکان‌سنجی از نیازها و به خصوص تجربه ایجاد و رشد این مدل کسب وکار صرفا به دنبال حضور در آن هستند. نتیجه احتمالا این خواهد شد که سرمایه گسترده‌ای را به هدر می‌دهند بدون آنکه نتیجه‌ای بگیرند. طبیعتا حضور در این فضا خوب است به شرط اینکه بازیگران این فضا قواعد این بازی را بلد باشند. این بازی نیست که ما در ایران اختراع کرده باشیم.
محسنی در پاسخ به «دنیای‌اقتصاد» درباره ویژگی‌های این کسبوکار می‌گوید: این یک آژانس نیست که راحت هر کسی صرفا بتواند آن را راه‌اندازی کند، بلکه نیاز به مدل رشد استارت‌آپ گونه دارد که شامل سرمایه‌گذاری استارت‌آپی و رشد استارت‌آپی (سریع) می‌شود. همچنین این مدل کسب وکار به سرمایه زیاد نیاز دارد چراکه تا مدت‌ها سودی در کار نیست. خیلی از شرکت‌هایی که الان وارد این عرصه شده‌اند تجربه‌ای از فضای استارت‌آپی ندارند و صرفا با اتکا به تامین مالی یا دسترسی به یک تیم برنامه‌نویس تصور می‌کنند یک کسب وکار می‌توانند رشد کنند. محسنی اضافه می‌کند: اشتباهی هست که برخی تصور می‌کنند یک ایده‌ای دارند و می‌توانند به راحتی به شکل اسنپ آن را در فضای جامعه رشد دهند، اما باید توجه داشت خود شرکت‌های فعال امروز - که هنوز هم به سختی می‌توان آنها را موفق دانست - مدلی پیاده‌سازی شده از کسب وکارهای موفق مشابهی مثل اوبر و لیفت است و برای موفق شدن یک کسب وکار استارت‌آپی در حوزه خدمات باید خود مدل اصلی را الگو قرار داد. همان مدل سرمایه‌گذاری، همان مدل تقسیم سهام، همان مدل تکیه بر کارآفرین و تیم جمع کردن مورد نیاز است و این تازه آغاز راه رقابت است.
با این همه محسنی معتقد است حضور بازیگران متعدد در حوزه تاکسی آنلاین از یک جهت می‌تواند خوب تعبیر شود و آن از نظر قیمت‌گذاری سفر است. مسافران شهری به تاکسی‌های اینترنتی خو گرفته‌اند چراکه از نظر قیمت سفر مزیت مناسبی نسبت به آژانس داشتند؛ ولی اخیرا به خصوص در زمان‌های ترافیک شاهد رشد قیمت تاکسی‌های اینترنتی حاکم بر بازار هستیم که باعث انتقاد کاربران در شبکه‌های اجتماعی هم شده است. به همین دلیل کمترین مزیت حضور رقبای جدید حداقل در کوتاه مدت می‌تواند ایجاد تعادل قیمتی مناسب در این بازار و جلوگیری از انحصار قیمتی در فضا باشد تا به تدریج یا شاهد بلوغ شرکت‌های موجود باشیم یا حضور رقبا.
مشکلاتی که هنوز پابرجاست
با وجود گذشت بیش از یک سال از حضور تاکسی‌های اینترنتی مشکلات مختلفی همچنان در این فضا باقی است. یکی از مشکلات جدی در این عرصه احراز هویت رانندگان است. این موضوع به حدی مهم است که می‌تواند حجم بسیاری از مشتریان را جذب یا دفع کند. بحرانی که با انتشار خبر تجاوز یکی از رانندگان تاکسی اینترنتی امسال رخ داد نشانه‌ای از رشد سریع این شرکت‌ها بدون توجه به برخی موضوعات مثل استعلام راننده‌ها و ضابطه‌مند کردن استخدام آنها بود. البته به دنبال ایجاد این مشکل اسنپ و به دنبال آن تپسی اعلام کردند که طی ۴۸ ساعت در سراسر ایران با همکاری پلیس اماکن صلاحیت رانندگان را استعلام می‌کنند.
فرآیند تهیه این گواهینامه زمان‌بر بود و شرکت‌های اینترنتی عمدتا با جذب موقت راننده به او مهلتی برای گرفتن گواهی عدم سوء پیشینه می‌دادند. این همکاری با نیروی انتظامی باعث افزایش ضریب اطمینان مسافران و در عین حال فرآیند ثبت نام رانندگان در سراسر کشور هم ساده‌تر از قبل می‌شود. همچنین متقاضیان نیز از صرف هزینه و زمان برای دریافت گواهی عدم سوء پیشینه معاف می‌شوند. به این ترتیب اسنپ و تپسی اعلام کرده‌اند که از ثبت نام افرادی که شماره ملی آنها مورد تایید پلیس نظارت بر اماکن عمومی ناجا قرار نگیرد، خودداری خواهند کرد.به جز اینها کسب وکارهای اینترنتی هنوز دچار مشکلاتی برای توسعه خود هستند. مشکلاتی که طی چند هفته اخیر در راه‌اندازی تاکسی اینترنتی در کرمان و قم به راه افتاد و حمله برخی افراد به دفاتر شرکت‌های در شرف تاسیس در این شهرها بار دیگر نشان دهنده مقاومت بخش سنتی در برابر کسب وکارهای آنلاین است.
رشد خارجی ادامه دارد
تاکسی اینترنتی حالا نه فقط در ایران بلکه در بسیاری از نقاط جهان مدل مناسبی برای توسعه تکنولوژی به حساب می‌آید و حتی شاهد حضور برندهای تکنولوژی در این عرصه هستیم.کمپانی سونی در همین راستا روز گذشته اعلام کرد که قصد دارد با همکاری ۵ شرکت تاکسیرانی ژاپنی، سرویس تاکسی آنلاین بر پایه هوش مصنوعی خود را راه‌اندازی کند. این سرویس قرار است با استفاده از هوش مصنوعی و با توجه به وضعیت آب و هوا و ترافیک هر منطقه نزدیک‌ترین تاکسی را برای مسافران به محل اعزام کند.
این خبر دقیقا قبل از اینکه دارا خسروشاهی مدیرعامل شرکت اوبر اعلام کند که این شرکت آمریکایی قصد دارد همکاری‌های خود را با کمپانی‌های ژاپنی گسترش دهد اعلام شد. خسروشاهی درحال حاضر در قاره آسیا حضور دارد و در حال مذاکره با کشورها و شرکت‌های تکنولوژیک مختلف آسیایی است. تاکسی هوشمند شرکت سونی قرار است با یکی از سرویس‌های تاکسی هوشمند ژاپنی بر پایه هوش مصنوعی با نام JapanTaxi که با کمپانی تویوتا همکاری می‌کند به رقابت بپردازد. شرکت JapanTaxi ادعا کرده که حدود ۶۰ هزار یعنی حدود ۲۵ درصد تاکسی‌های ژاپن در حال حاضر دراین سرویس ثبت نام کرده‌اند و هم‌اکنون بیشترین سهم از بازار ژاپن در این بخش را به‌خود اختصاص داده است.