تحولات
روز‌افزون در حوزه‌هاي مختلف صنعتي و فن‌آوري، جهاني‌شدن تجارت و شكل‌گيري
اقتصاد جهاني، وابستگي اقتصادي و سياسي جوامع به يكديگر و نيز كم‌رنگ شدن
مرز‌بندي‌هاي جغرافيايي با شكل‌گيري شبكه‌هاي ارتباطي و اطلاعاتي در مقياس
جهاني سبب شده تا دسترسي و دستيابي به اطلاعات روز‌آمدي چون اولويت‌ها در
امور روزمره افراد قرار بگيرد.
فعاليت رسانه‌ها در بستر‌هاي
ديجيتالي است كه موجوديت‌هاي جديدي هم‌چون روزنامه‌نگاري آنلاين، خبررساني
آنلاين، روزنامه‌هاي الكترونيكي و نظاير آن‌ها را به وجود آورد. اين تحولات
در بافت فني و زيرساخت اساسي رسانه‌ها، انتظارات جوامع را نيز در دسترسي
به اطلاعات يا حق دسترسي به اطلاعات متحول كرده است.
هاوارد تامبر در كتاب «فرهنگ و
سياست در عصر اطلاعات»، دو عامل اصلي تحول در عرصه‌ي تحول روزنامه‌نگاري را
جهاني شدن صنايع رسانه‌يي و توسعه‌ي فن‌آوري‌هاي الكترونيكي جديد در
عرصه‌ي ارتباطات مي‌داند. به همين دليل رسانه‌ها، تحت تاثير دو عامل جهاني
شدن و اتكاء به فن‌آوري‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي، به رسانه‌هاي ديجيتالي
تغيير ماهيت داده‌اند كه محصول تركيب عنصر رسانه، با همان درونمايه‌ي مرسوم
و هميشگي آن با عنصر ديجيتال (فن‌آوري‌هاي اطلاعات و ارتباطات) است.
از سوي ديگر، محمل‌هاي اطلاعاتي
از شكل چاپي به اشكال مختلف ديجيتال و تحت وب مبدل شده‌اند و به اين ترتيب
فرآيند‌هاي توليد و توزيع اطلاعات در كم‌ترين زمان ممكن صورت مي‌گيرد.
جهاني شدن اطلاعات، علاوه بر
بهبود فرآيند‌هاي اطلاع‌رساني و رسانه‌ها، وجوه مثبت متعددي دارد كه
مي‌توان فهرست‌وار به اين موارد اشاره كرد: سرعت انتشار اطلاعات و
اخبار،آزادي‌هاي بيان و انتشار افكار و عقايد، پيوستگي جهاني با بهره‌گيري
از امكانات ارتباطي الكترونيكي و دوربرد، كم‌رنگ شدن موانع زباني به دليل
فراگير‌شدن ابزار‌هاي مختلف ترجمه و نيز شبكه‌ي وب، افزايش حجم تبادل
اطلاعات.
* شكل‌گيري اقتصاد و تجارت جهاني:
از مهم‌ترين مشخصه‌هاي عصر
اطلاعات، تحول آن از اقتصاد صنعتي به اقتصاد اطلاعاتي است. در
دايره‌المعارف كتابداري و اطلاع‌رساني نوشته شده كه اطلاعات داراي نقش‌هاي
گوناگوني از نظر اقتصادي است كه مي‌توان از تصميم‌گيري، مديريت عملياتي،
آموزش و اطلاعات به عنوان منبع سرمايه نام برد؛ فرهنگ علوم اطلاع‌رساني و
فن‌آوري، تعاريف زير را در مقوله‌ي اقتصاد اطلاعات نشان داده است:
- سيستم اقتصادي مبتني بر فعاليت‌ها و فرآيند‌هاي دانش محور و تبادل اطلاعات و داده‌ها به عنوان اولين و ابتدايي‌ترين كاركرد آن
- اقتصادي كه فعاليت‌هاي مبتني بر اطلاعات بر آن چيره شده است
- مفهومي جديد براي بازنمايي
تحولات جديد در حوزه‌هاي اقتصادي و تجاري. در اين مفهوم ماهيت اقتصاد به
دليل ارزيابي آن با عناصر اطلاعاتي توليدات، خدمات و فرايندهاي توليدي
تغيير يافته است.
اما مولفه‌هاي اقتصاد اطلاعاتي را مي‌توان به شرح زير طبقه‌بندي كرد:
حوزه‌ي اينترنت: ميزباني دامنه‌ها
و سرور‌هاي اطلاعاتي، جمعيت كاربران آنلاين، ميزان وب‌سايت‌هاي اينترنت،
سرويس‌دهندگان اينترنت، موتورهاي جست‌وجو
حوزه‌ي سخت‌افزار: بازي‌هاي رايانه‌يي، كامپيوتر‌هاي شخصي، تلفن‌هاي همراه، صنعت تلويزيون و نظير آن
حوزه‌ي ارتباطات: مشتركين خطوط
تلفني، پهناي باند جهاني، صنعت بي‌سيم، فن‌آوري‌هاي نسل سوم، ارتباطات
راديويي، پيام‌رسان‌ها و پست الكترونيك
حوزه‌ي رسانه‌هاي ديجيتالي:
تلويزيون، صنعت فيلم و دي.وي.دي، تلفن‌هاي همراه، موسيقي، راديو، بازي،
خبررساني آنلاين، وبلاگ‌نويسي، پادكستينگ و برچسب‌گذاري (رده‌بندي مردمي)،
شبكه‌هاي اجتماعي
حوزه‌ي تجارت الكترونيك: بانكداري الكترونيكي، تبليغات اينترنتي، تجارت آنلاين، مسافرت آنلاين، بهداشت آنلاين
تجارت جهاني اقتصاد: كسب و كار بخش IT، سرمايه‌گذاري‌هاي بخش IT، شاخص‌هاي درآمد در IT
فرهنگ، به عنوان نظامي كه كاركرد
آن توليد و عرضه‌ي معاني و مفاهيم، ارزش‌ها، تعريف ماهيت و روش زندگي است،
امروزه به شدت متاثر از اينترنت است؛ تا آنجا كه موجب شكل‌گيري نوع خاصي از
فرهنگ در قالب «فرهنگ مجازي» شده است.
از ديدگاه فوچز، فرهنگ مجازي،
نوع خاصي از نظام ديالتيك است كه عملكرد‌هاي فرهنگي و ساختار‌هاي فرهنگي را
به وادي آنلاين سوق مي‌دهد. عملكرد‌ها و ساختار‌هايي كه امور عقلاني
(ديدگاه‌ها، ارزش‌ها، واكنش‌ها، معاني و سلايق) و جسمي را با كمك
فن‌آوري‌هاي شبكه‌هاي رايانه‌يي و در خارج از مرز‌ها و چارچوب‌هاي مرسوم،
توليد يا بازسازي مي‌كنند.
* تحول ارتباطات علمي:
ارتباطات علمي بين نويسندگان،
ناشران و خوانندگان در فرآيند‌هاي فن‌آوري اطلاعات دستخوش تغيير و چرخه‌هاي
اطلاعاتي در عصر اطلاعات، از فرآيند سنتي به الكترونيكي و ارتباطي در
شبكه‌هاي رايانه‌يي تبديل شده است.
اگر در دهه‌هاي قبل، فرآيند‌هاي
ارتباطي علمي در اندازه‌هاي بساير محدود و در قالب يك زنجيره‌ي سه نفره
نويسنده، ناشر و خواننده بود، امروزه در اين زنجيره بايد ابزار‌هاي فن‌آوري
مختلف و متنوعي را در تمامي فرآيند‌ها گنجاند. مدل‌هاي مختلفي براي توصيف
زنجيره‌ي الكترونيكي ارتباطات علمي تدوين شده است.
بر اساس مطالب كتاب عصر اطلاعات و
دولت دسترس‌پذير كه اطلاعات اين گزارش از آن برگرفته شده است، آنچه امروزه
به عصر اطلاعات مشهور است، تنها يك اصطلاح نيست، بلكه تحولي است عظيم در
همه‌ي ابعاد زندگي بشر كه نه تنها ابعاد قبلي قابل توجه در حيات اجتماعي را
كنار نگذاشته، بلكه عنصري به‌نام اطلاعات را به همه‌ي زوايا و مناسبت‌هاي
اجتماعي و انساني تعميم داده است.
در عصر اطلاعات، همه‌ي مناسبت‌ها
با اطلاعات به وجود مي‌آيد، دسترسي به اطلاعات و استفاده‌ي مناسب از آن،
جايگاه اجتماعي رفيع و شايسته‌اي را براي انسان‌ها به ارمغان مي‌آورد.
كشاورزي و صنعت نيز متاثر از عصر اطلاعات‌اند.
به جرات مي‌توان ادعا كرد كه 100
درصد افراد جامعه، كم‌وبيش، متاثر از اطلاعات و فن‌آوري‌هاي اطلاعاتي و
ارتباطي‌اند. هم‌چنين، اطلاعات كليه‌ي زيرساخت‌هاي فرهنگي، فني، اقتصادي،
سياسي و بين‌المللي جوامع را متحول كرده و موجب شكل‌گيري نظام‌هاي اطلاعاتي
نويني در عرصه‌ي جهاني شده است كه ظهور جامعه‌ي اطلاعاتي يكي از مهم‌ترين
ره‌آورد‌هاي عصر اطلاعات به‌شمار مي‌رود.