حدود 21 سال از زمانی كه اینترنت به صورت عمومی در
ایران به كار گرفته شد، می‌گذرد. در این مدتی كه پای اینترنت به كشورمان
باز شده روز‌به‌روز مردم به امكانات این شبكه مجازی بیشتر پی برده و از آن
برای آسان‌تر‌شدن زندگی خود بهره می‌گیرند و برخلاف دهه 70 كه خیلی‌ها تنها
به خاطر چت‌كردن در كلاس‌های آموزشی آشنایی با اینترنت و كامپیوتر ثبت‌نام
می‌كردند و یكی از اجناس پر فروش كیوسك‌های روزنامه‌فروشی در آن دوران
كتاب‌های آموزشی چت یاهو مسنجر بود، این روزها دیگر خیلی‌ها به دنیای مجازی
به چشم فرصتی برای كارآفرینی و كسب درآمد نگاه می‌كنند، شاید یكی از
دلایلی كه این روزها تعداد فروشگاه‌های اینترنتی در حال افزایش است، همین
ماجرا باشد.
در این گزارش قصد داریم مشكلات مردم و صاحبان این فروشگاه‌های مجازی را
بررسی كرده و از پیشینه، مزایا، معایب فروشگاه‌های اینترنتی و نكاتی كه
خریداران این فروشگاه‌های مجازی باید در نظر بگیرند تا كلاه سرشان نرود،
بنویسیم.
اواخر سال 1370 بود كه ایران به وسیله اولین خط ویژه اینترنتی به دانشگاه
وین وصل شد و در منطقه به عنوان دومین كشوری كه با شبكه جهانی اینترنت در
ارتباط است، شناخته شد، اما چند سال طول كشید تا قابلیت‌های دنیای مجازی
برای مردم جا افتاد.
حمید محمودزاده، كارشناس ارشد نرم‌افزار و مدیرعامل شركت آرمیتیس درباره
پیشینه فروشگاه‌های اینترنتی در كشورمان می‌گوید: «اوایل سال80 بود كه خرید
و فروش اینترنتی در ایران شروع شد، اما آن زمان مانند این روزها جدی نبود،
چرا كه بسترهای لازم برای این كار مناسب نبود.»
به گفته این كارشناس، در سال 85 بانك‌ها برای تجارت الكترونیك اولین
قدم‌های خود را برداشتند. او ادامه می‌دهد: «هرچند كه این روزها آمارها
بیانگر این است كه از هر صد ایرانی حدود 22 نفر از اینترنت استفاده
می‌كنند، اما این آمار در سال 85، هفت نفر و در سال 82 یك یا دو نفر بود.
برای همین هر روز به تعداد افرادی كه از اینترنت استفاده می‌كنند اضافه شده
و افراد بیشتری با داد و ستد از طریق دنیای مجازی آشنا می‌شوند». بهتر است
بدانید كه آمار استفاده از اینترنت در كشورهای آمریكایی و اروپایی به
88نفر از هر صدنفر می‌رسد.
** مزایا و معایب
یكی از دلایلی كه باعث شده مردم برای خرید دنبال فروشگاه‌های مجازی بروند،
این است كه در زمان و وقت خود صرفه‌جویی كرده و می‌توانند بدون این‌كه
ساعت‌ها در ترافیك وقت خود را سپری كنند، كالای مورد نیاز خود را تهیه كرده
و از آن استفاده كنند. محمودزاده اضافه می‌كند: «علاوه براین در
فروشگاه‌های اینترنتی قیمت‌ها مشخص است و نیازی به چانه‌زدن نیست. از آن
گذشته دیگر خطر جا‌به‌جایی پول هم وجود ندارد و فرسوده‌شدن اسكناس هم به
اقتصاد كشور ضرر نمی‌زند.»
در كنار این مزایا باید به معایب خرید از فروشگاه‌های اینترنتی هم اشاره
كرد. دستبرد‌زدن هكرها به حساب بانكی مشتری‌ها یا بی‌كیفیت‌بودن جنسی را كه
به دست مشتری می‌رسد می‌توان از این معایب دانست. مدیرعامل شركت آرمیتیس
می‌گوید: «بحث تاخیر در تحویل گرفتن كالا، نحوه ارسال كالا و صحت و سلامت و
اصل بودن كالا از مشكلاتی است كه ذهن خریداران فروشگاه‌های اینترنتی را به
خود مشغول می‌كند. هرچند كه بخش عمده‌ای از این معایب به خاطر مناسب نبودن
زیرساخت‌هاست، اما با كمی دقت و توجه می‌توان خرید خوب و ایمنی انجام
داد.»
برای نمونه آقای كارشناس به این نكته اشاره می‌كند كه هنگام خرید بهتر است
از كامپیوتر شخصی خود استفاده كرده و درمحل كار یا كافی‌نت‌ها برای خرید
اینترنتی اقدام نكرد. علاوه براین موارد بهتر است زمانی كه به درگاه پرداخت
الكترونیك وارد می‌شوید، حواستان به آدرس صفحه باشد، چرا كه ممكن است
هكرها صفحه را شبیه‌سازی كرده باشند. او ادامه می‌دهد: «هكرها برای
این‌كه رمز كارت شما را به دست بیاورند، صفحه بانك را شبیه‌سازی می‌كنند،
اما آنها نمی‌توانند آدرس را تغییر بدهند، برای همین با یك بررسی ساده
هنگام وارد‌كردن رمز و پرداخت پول می‌توانید از درست بودن آدرس مطمئن شده و
هكرها را ناكام بگذارید، علاوه بر این همان‌طور كه شما در سطح شهر ترجیح
می‌دهید از دستفروش‌ها خرید نكنید برای تجربه‌كردن خرید خوب اینترنتی هم
باید سراغ فروشگاه‌های شناخته شده و خوشنام رفت.»
این كارشناس به فروشگاه اینترنتی ebay اشاره می‌كند و می‌گوید: «این
فروشگاه كه توسط آقای امیدیار پایه‌گذاری شده، نمونه موفقی از فروشگاه‌های
اینترنتی دنیاست. جالب است بدانید كه امید یار تنها 10 درصد از سهام این
شركت را دارد، اما همین مقدار از كل سهام مخابرات كشورمان كه مدتی قبل در
بورس واگذار شد بیشتر است، یا فروشگاه اینترنتی amazon انبارهایی دارد كه
در آنها بیش از صد تریلی جای می‌گیرد.» استقبال خوب مردم سایر كشورها از
فروشگاه‌های اینترنتی می‌تواند دلیل مناسبی برای كارآمد بودن این صنعت
باشد.»
** كارت مخصوص خرید اینترنتی
این‌كه خریداران فروشگاه‌های اینترنتی ممكن است گرفتار هكرها شوند، خطری
است كه در سراسر جهان مردم را تهدید می‌كند، اما كارشناسان برای این كار
راه‌حل مناسبی را ارائه می‌كنند. محمودزاده درباره این روش می‌گوید: «در
حال حاضر تعداد زیادی از مردم جهان كه از طریق فروشگاه‌های اینترنتی خرید
می‌كنند، برای بالا‌بردن امینت خرید خود یكی از كارت‌های اعتباریشان را به
خرید اینترنتی اختصاص می‌دهند؛ به این شكل كه آنها هر زمانی قصد خرید
اینترنتی داشته باشند به اندازه نیاز به كارت مورد نظر پول واریز كرده و
خرید می‌كنند به این شكل بعد از خرید پولی در كارت باقی نمی‌ماند تا هكرها
آن را به جیب بزنند.»
نكته دیگری كه مشتری‌های فروشگاه‌های اینترنتی باید در نظر بگیرند، این است
كه از فروشگاه‌هایی خرید كنند كه معتبر هستند، چراكه گاهی پیش می‌آید كه
برخی از فروشگاه‌های اینترنتی به جای جنس باكیفیتی كه در سایت آن‌را برای
فروش گذاشته‌اند كالایی مشابه، اما بی‌كیفیت را به دست مشتری می‌رسانند.
حمید‌محمدی، مدیرعامل فروشگاه اینترنتی دیجی‌كالا دراین باره می‌گوید:
«وزارت بازرگانی به فروشگاه های اینترنتی نماد اعتماد می‌دهد كه سایت‌ها
باید آن‌را روی سایت خود قرار دهند، مشتری‌ها از این طریق می‌توانند بیشتر
به خدمات سایت اعتماد كنند.»
هرچند كه در كشورهای اروپایی فروشگاه‌های اینترنتی بیمه هستند و خریداران
می‌توانند از این طریق اعتماد بیشتری به این مراكز بداشته باشند، اما در
كشورمان مشتری‌ها می‌توانند با اطلاعاتی كه درسایت فروشگاه وجود دارد معتبر
بودن فروشگاه را بررسی كنند. برای نمونه آنها می‌توانند با شماره تلفن
ثابت شركت تماس گرفته و اطلاعات لازم را به دست آورند.
به اعتقاد كارشناسان، برای این‌كه بستر لازم برای فعالیت فروشگاه‌های
اینترنتی در كشورمان آماده شود دولت باید در حوزه آموزش و فرهنگسازی فعالیت
گسترده‌تری داشته باشد.
جالب است بدانید كه در كشورمان این رضایت مشتری‌هاست كه باعث تبلیغ كسب و
كار فروشگاه‌های اینترنتی شده و مشتری‌های بیشتری را به خرید اینترنتی
تشویق می‌كند. محمدی ادامه می‌دهد: «هرچند كه این صنعت با حدود 9 سال عمر
دركشورمان خیلی جوان نیست، اما هنوز بالغ نشده و به صورت حرفه‌ای دنبال
نمی‌شود، برای همین در حد تجارت‌های كوچك و شخصی باقی مانده‌اند.»
به گفته محمدی، دلایلی مانند بسته بودن بازار ایران و جدی نگرفتن این صنعت
توسط بخش خصوصی به این ناكامی دامن زده است، او ادامه می‌دهد: «البته در
بسترسازی هم مشكل داریم، مثلا سیستم پستی مطلوب نیست یا ضعف شبكه‌های
ارتباطی و بانك‌ها باعث ایجاد مشكلاتی در این زمینه می‌شود، اما در كشورهای
پیشرفته امكاناتی مانند پرداخت با یك كلیك (در این شیوه اطلاعات مشتری
ذخیره شده تا او تنها بایك كلیك بتواند فرم مخصوص خرید را پركند) برای
مشتری‌ها در نظر گرفته می‌شود تا آنها تشویق به خرید از فروشگاه‌های
اینترنتی شوند.»
نبود پلتفرم‌های نرم‌افزاری خاص این صنعت، تامین كالا و ثابت نبودن نرخ ارز
هم از مشكلات دیگری است كه مدیران فروشگاه‌های اینترنتی داخل كشور با آن
رو‌به‌رو هستند. محمدی ادامه می‌دهد: «در جذب مشتری، خوشنامی فروشگاه‌های
اینترنتی بیشترین تاثیر را دارد. برای نمونه شما اگر اینترنت را زیر و رو
كنید شماره تماسی از فروشگاه اینترنتی معروفamazon پیدا نمی‌كنید، اما برند
این شركت باعث شده روز‌به‌روز مشتری‌های بیشتری از این فروشگاه اینترنتی
خرید كنند تا جایی كه این فروشگاه روزانه حدود یك میلیون سفارش دارد.»