مي‌توان
گفت دولت الکترونيکي، دولتي است که تمام بخش‌هاي آن از طريق رايانه و به
صورت 24 ساعته در يک بستر مخابراتي ايمن و پرسرعت به يکديگر متصل شده و
تمام بخش‌ها به يک بانک اطلاعاتي واحد دسترسي داشته و خدمات را از طريق هر
نوع وسيله ارتباطي مانند: اينترنت، تلفن، پيامک، پست و غيره در اختيار مردم
قرار دهند.
تحولات نوين فن‌آوري اطلاعات
و تاثير مستقيم آن بر اقتصاد، سبب شده جايگاه ICT در توسعه جدي گرفته
شود، به‌طوري که از مهمترين شاخص پيشرفت کشورها بحث فن‌آوري اطلاعات و
ارتباطات است.
امروز در دنيا هيچ صنعتي به
اندازه صنعت ارتباطات و فن‌آوري اطلاعات برگشت سرمايه ندارد اما براي
پيشرفت سريع و توسعه فن‌آوري اطلاعات، سرمايه‌گذاري در بخش زيرساخت‌هاي فني
و فرهنگي الزامي است.
طبق اعلام سايت وزارت ارتباطات و
فن‌آوري اطلاعات، در حال حاضر، يکي از مهمترين کاربردهاي ICT، فراهم کردن
بستر لازم جهت ارائه مناسب و مؤثر خدمات بخش دولتي و شکل‌گيري پديده‌اي به
نام دولت الکترونيکي (E-Government ) است.
دولت الکترونيکي به سرعت در حال
گسترش است. در حقيقت، موفقيت کشورهاي توسعه يافته در تحقق دولت الکترونيکي
بود که جهت‌گيري مثبت ديگر کشورهاي جهان را جهت استفاده از فن‌آوري اطلاعات
و ارتباطات در انجام امور به همراه داشت. چرا که دولت الکترونيک حقيقتا،
فرصتي استثنايي براي بازسازي و نوسازي دولت است.
مخصوصا زماني که انتظارات افراد
در مورد خدمات، محصولات، نحوه و کيفيت ارائه آن بطور روزافزون در حال تغيير
بوده و پاسخگوترين شکل دولت نيز براي برآورد آن دولت الکترونيک است. پس
چنانچه با رويکردي مناسب، امور پر مخاطب به سوي الکترونيکي شدن پيش برود،
اين امر کاهش هزينه‌هاي مالي، وقت و انرژي را بدنبال داشته و موجب صرفه
جويي گسترده و رضايت عمومي مي‌شود.
تعاريف دولت الکترونيکي
اگر خدمات به صورت يکپارچه و 24
ساعته و مستقيم به عامه مردم - حتي در روزهاي تعطيل - ارائه شود، مي‌توان
گفت دولت الکترونيکي شکل گرفته است. در ابتدا بد نيست، براي درک درست مطلب و
آشنا شدن با آن، به پاره اي از تعاريف موجود در زمينه دولت الکترونيکي
بپردازيم.
1) به کارگيري فن‌آوري اطلاعات در بخش‌هاي مختلف به منظور افزايش بهره‌وري و ارتقاي سطح خدمات‌رساني دولت است.
2) در دسترس قرار دادن کليه خدمات دولتي به صورت الکترونيکي و افزايش ميزان استفاده از خدمات کليدي
3) مفهوم دولت الکترونيک به معناي
استفاده سهل و آسان از فن‌آوري اطلاعات (IT) به منظور توزيع خدمات دولتي
بدون واسطه به مشتري و در طول شبانه روز است.
4) دولت الکترونيک روشي براي
دولت‌ها به منظور استفاده از فن‌آوري‌هاي جديد است تا امکانات لازم براي
دسترسي مناسب به اطلاعات مورد نياز و خدمات دولتي و ارائه فرصت‌هاي يکسان براي شهروندان در فرآيندها و نهادهاي مدني را فراهم کند.
اهداف دولت الکترونيک
هدف کلي دولت الکترونيکي، ارائه
خدمات با کيفيت‌تر و سريع‌تر با هزينه کمتر و رضايت بالاتر به مردم است. به
گونه‌اي که، دولت چابک‌تر شده و پاسخگويي بهتري به نياز شهروندان داشته
باشد. البته اين امر، موجب افزايش رضايت مردم و برقراري عدالت اجتماعي که
از اهداف دولت نيز است، مي‌شود.
تحقق دولت الکترونيکي
براي تحقق دولت الکترونيکي، بايد
نحوه عملکرد دولت تغيير کرده، تمامي فرآيندها و عمليات از ابتدا تا انتها
به صورت الکترونيکي انجام شود. لذا استفاده صرف از رايانه، بدون تغيير در
ساختار و روش‌هاي موجود، به تحقق دولت الکترونيکي نمي‌انجامد بلکه بايد در
روش‌هاي اجرا و تصميم‌گيري يا کيفيت خدمات تغيير ايجاد کرد.
پس به يک برنامه توسعه‌اي و
اجرايي که تمام جوانب دولت را در بر بگيرد، نياز است. به اين ترتيب،
ساده‌سازي نحوه ارايه خدمات به مردم و تسهيل دسترسي آن‌ها به اطلاعات،
بهبود کارآيي و اثربخشي دولت از طريق حذف لايه‌ها و سطوح مديريتي، کاهش
هزينه‌ها توسط تجميع امور و حذف مراحل زايد، اساس اجراي دولت الکترونيکي
است.
به هر حال هنگامي که قرار است
خدمات دولتي به صورت الکترونيکي و پيوسته ارايه شود، بايد اطمينان يافت که
مردم مي توانند به راحتي از خدمات آن بهره‌مند شوند. در حقيقت، بزرگترين
دغدغه مسوولان، تسهيل دسترسي عمومي به اين خدمات است.
در بخش ديگري از اين گزارش درباره مشکلات پياده‌سازي دولت الکترونيکي آمده است:
مثل هر دولت سنتي، مشکلاتي پيش
روي دولت الکترونيکي نيز وجود دارد. هر کشور بسته به نوع سرمايه‌گذاري و
اولويت بندي‌هاي حضور در جامعه اطلاعاتي، داراي مشکلات خاص خود و قاعدتا
وضعيت متفاوت با ديگر کشورهاست. اما در کل، بدون توجه به شرايط و هزينه
کشورها در زمينه ارتباطات و فن‌آوري اطلاعات، مي‌توان به يک سري مشکلات
مشترک در پياده سازي دولت الکترونيکي که پيش روي تمامي آن‌ها وجود دارد
اشاره کرد.
از آن جا که ارايه الکترونيکي
امور نياز به بستر مناسب دارد، لذا نخستين مشکل پيش روي هر کشوري توسعه
زيرساخت هاي لازم و بهينه‌سازي زيرساخت‌هاي موجود است. بخشي که با
برنامه‌ريزي مي‌تواند به سرعت آماده‌سازي شود.
کشورهايي که اکنون به عنوان پيش
رو در زمينه پياده‌سازي دولت الکترونيکي لقب گرفته‌اند، به مرور و در يک
بازه زماني چند ساله توانسته‌اند اين قابليت را در خود ايجاد کرده و مرحله
گذر از جامعه سنتي به جامعه اطلاعاتي را طي کنند و در اين راه موفق
شده‌اند.
اما کشورهايي که بنا به دلايلي
ديرتر به ضرورت سرمايه‌گذاري در اين زمينه پي برده و کار را آغاز کرده‌اند،
براي جلو رفتن و استقرار دولت الکترونيکي، با مشکلات بيش‌تري مواجهند. چرا
که براي جبران شکاف ديجيتالي رخ داده، ناچارند، به سرعت برنامه‌ريزي کرده و
اجرا کنند. البته مزاياي الکترونيکي شدن به قدري است که همه کشورها کمابيش
اهميت موضوع را درک کرده و به دنبال اجرايي کردن آن هستند.
از سوي ديگر، از آن جا که حدّاقل
امکانات لازم براي استفاده از خدمات دولت الکترونيکي، نظير رايانه و خط
اتصال به اينترنت هزينه‌بر است، در برخي کشورها به عنوان مانعي بر سر راه
استقبال اقشارکم درآمد از اين خدمات بروز مي‌کند. اما چون مخاطب دولت
الکترونيکي همه اقشار مردم هستند، بايد به هر طريق ممکن و با برنامه‌ريزي و
کمک‌هاي مناسب، سبب کاهش هزينه‌هاي اينچنين و دسترسي همگاني به خدمات شد.
کشورهايي که هنوز در زمينه سطح
سواد عمومي با مشکل روبرو هستند، در مورد سواد ديجيتالي به صورت گسترده‌تري
به مشکل برخواهند خورند و بايد در جهت افزايش سواد الکترونيکي جامعه
بکوشند. البته به طور مثال مي‌توان به تجربه کشورمان در اين زمينه يعني بحث
آموزش مهارت‌هاي هفتگانه رايانه‌يي اشاره کرد.
بر اساس اين گزارش از سوي ديگر،
تغيير فرهنگ و ذهنيت مردم دشوار است و بايد روي اشاعه فرهنگ استفاده
الکترونيکي از خدمات سرمايه‌گذاري کرد. در حقيقت، مهم اين است که مردم را
مطمئن کرد که خدمات دولت الکترونيکي براي آن‌ها، نسبت به ساير روش‌ها داراي
مزاياي بيش‌تري است. بنابراين استفاده از هر روشي که باعث بالا بردن فرهنگ
و دانش مصرف‌کنندگان در بحث IT شود، مناسب است. لذا نشان دادن اثرات مثبت
الکترونيکي شدن امور، به همراه تصويب قوانين جديد و قابل استناد، فرهنگ
استفاده از دولت الکترونيکي را تبليغ مي‌کند.
نتيجه:
دولت الکترونيکي حاصل درک درست از
تحولات فن‌آوري اطلاعات و بهره‌مندي از مزاياي آن است. البته با در نظر
گرفتن تأثيرات و پيامدهاي ناشي از بکارگيري دولت الکترونيکي، راهکاري که
براي جلوگيري از واکنش‌هاي ناگهاني در قبال اين تحوّلات پيشنهاد شده، شروع
آهسته و آرام و گسترش سريع است.
به هر حال، هم اکنون قابليت خوبي
در کشور وجود دارد و ارايه خدمات به طريق الکترونيکي را توجيه مي‌کند. به
خصوص با توجه به تاکيد مقام معظم رهبري مبني بر استفاده از مزاياي اين
فن‌آوري براي تسهيل امور مردم و هم‌چنين تاکيد و پيگيري رييس جمهور و نام
گذاري دولت دهم به عنوان دولت الکترونيک و تشکيل کارگروه دولت الکترونيک با
حضور تمامي وزارتخانه‌ها و سازمان‌هاي دولتي، در اين زمينه، خوشبختانه عزم
واحدي براي تحقق دولت الکترونيکي در کشور، ديده
مي‌شود که به جاست برنامه‌ريزي‌ها
و اقدامات مد نظر نسبت به گذشته سرعت بيش‌تري پيدا کرده و انشاءالله شاهد
تاثير مثبت آن در زندگي مردم زندگي مردم و پيشرفت اقتصادي و اجتماعي جامعه
باشيم.