هنوز یک سال از تغییر الگوی قیمت‌گذاری اینترنت ثابت نمی‌گذرد که معاون وزیر ارتباطات در سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی دوباره از اصلاح تعرفه اینترنت خبر داد. براساس الگویی که در حال حاضر اجرا می‌شود، تعرفه سرویس‌های غیرحجمی مبتنی بر یک مصرف منصفانه(Fair Usage Policy) و سقف مصرف منصفانه در بین ۱۸ شرکت فعال در ارائه سرویس به رقابت گذاشته شد. به این ترتیب، قیمت‌های جدید اینترنت در دهم آذر سال گذشته کلید خورد.
تغییر دوباره الگوی مصرف اینترنت
این الگو از همان روز اجرا پرچالش بود و با موجی از نارضایتی‌های کاربران در شبکه‌های اجتماعی و حتی اپراتورهای اینترنت ثابت همراه بود. این در حالی است که به‌رغم وعده‌ها هنوز تعرفه اینترنتی مناسب برای کاربران کم‌مصرف تعیین نشده است. به نظر می‌رسد اکنون که نزدیک به هشت ماه از اجرای تعرفه سرویس‌های غیرحجمی مبتنی بر یک مصرف منصفانه می‌گذرد، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به این نتیجه رسیده که الگوی فعلی، الگوی مناسبی نیست و تصمیم دارد در اقدام بعدی، به گفته رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در گفتوگو با خبرگزاری مهر الگوی آزادسازی تعرفه‌ها را جایگزین آن کند. حسین فلاح جوشقانی هدف از تغییر اصلاح و تغییر تعرفه اینترنت را آزادسازی نرخ‌ها و رقابتی کردن این بخش عنوان کرد و گفت:«با آزادسازی نرخ‌های اینترنت، اپراتورها به سمتی می‌روند که در یک فضای رقابتی، خودشان برای مشترکان کم‌مصرف و پرمصرف تعرفه مشخص می‌کنند.» البته رقابتی کردن بازار اینترنت ثابت، هدفی بود که در الگوی فعلی نیز دنبال می‌شد که ظاهرا محقق نشده است.
بنا بر اظهارات رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در گفتوگو با خبرگزاری مهر، در حوزه اصلاح نرخ اینترنت، بحث آزادسازی قیمت‌ها در بخش خرده‌فروشی و ارائه خدمات به مشترکان نهایی است و با توجه به رقابتی بودن فضا و نیز حمایت از حقوق مصرف‌کننده، انتظار می‌رود تا پایان تابستان، این مصوبه در کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات نهایی شود. همزمان با خبر آزادسازی تعرفه اینترنت که از سوی رئیس سازمان تنظیم مقررات مطرح شد، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در گفتوگو با رادیو اقتصاد آزادسازی قیمت اینترنت را به نفع مشترکان دانست و گفت:«تحقق این مهم به ایجاد شرایط رقابتی تر میان اپراتورهای ارتباطی کمک می‌کند که اجرای این طرح به نفع مشترکان نهایی است.» از نظر محمدجواد آذری جهرمی، بازار اینترنت تلفن همراه میان سه اپراتور رقابتی است. با وجود این، نرخ اعمال شده در حوزه موردنظر پایین‌تر از نرخ مصوب است؛ اما در بازار اینترنت تلفن ثابت کشور تاکنون رقابتی نبوده اما با شرایط کنونی به جای تعیین نرخ اینترنت ضمن آزادسازی قیمت‌ها، فضای رقابتی میان شرکت‌ها به وجود می‌آید.
آزادسازی قیمت تماس تلفنی و پیامک
سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی برای نظرسنجی اپراتورهای ارتباطی و سایر صاحب‌نظران، پیش‌نویس اصلاحیه آزادسازی قیمت‌ها را در سایت خود منتشر کرده است. همان‌طور که در این پیش نویس آمده، با توجه به رقابتی بودن هریک از بازارهای سه‌گانه صوت ثابت، داده ثابت و ارتباطات همراه(اعم از صوت، پیامک و داده)، از این پس تنظیم جداول تعرفه‌ای تمامی ارائه‌کنندگان خدمات پایه‌ای صوت، پیامک و داده بر بستر هریک از شبکه‌های همراه و ثابت در بخش خرده‌فروشی براساس مکانیزم بازار و اصول خود تنظیمی برعهده دارنده پروانه ارائه خدمات مذکور است. به عبارت دیگر، آزادسازی تعرفه‌ها صرفا معطوف به اینترنت نبوده و وزارت ارتباطات می‌خواهد قیمت‌های تماس‌های تلفنی و خدمات پیامک را آزاد کند.
همچنین تا زمان خودتنظیمی کامل از سوی بازار و در تایید طرح‌های ارائه شده از سوی اپراتورهای کف تعرفه تعیین شده در مصوبات قبلی درخصوص هریک از خدمات صوت، پیامک و داده به تفکیک در ثابت و همراه، مرجع و معیار سازمان خواهد بود. با تصویب این مصوبه تمام تعرفه‌های سقف مصوب برای خدمات صوت، پیامک و داده بر بستر هریک از ارتباطات ثابت و همراه در بخش خرده‌فروشی لغو می‌شود و ارائه‌کنندگان خدمات براساس مکانیزم بازار و خودتنظیمی‌های مربوطه باید نسبت به تعیین مدل‌های مختلف ارائه سرویس و تعیین تعرفه براساس طرح‌های تجاری خود، هزینه‌های مترتب بر ارائه خدمت، دیگر بازیگران حاضر و در چارچوب قوانین و مقررات بالادستی اقدام کند.
بازار نامتعادل
براساس آنچه در پیش‌نویس مذکور آمده، ارائه‌کنندگان خدمات ملزم به رعایت سازو‌کارهای تعیین شده در دستورالعمل پیوست با عنوان «نظام‌نامه حاکم بر تعرفه‌گذاری» برای تنظیم، ارائه، اطلاع‌رسانی یا اخذ تاییدیه مربوط به پیشنهادهای تعرفه‌ای خود است. همچنین در این پیش‌نویس آمده با هریک از افعال قیمت‌گذاری تهاجمی، قیمت‌گذاری بسیار بالا یا کاهش حاشیه سود و نظایر آن که رقابت سالم را در بازار خدشه‌دار می‌سازد، برابر قوانین و مقررات مربوطه برخورد خواهد شد. آنچه برآمده از این پیش نویس است، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی به دنبال آزادسازی قیمت‌ها و ایجاد بازاری است که قواعد آن توسط این سازمان تعیین شده است
این در حالی است که تنظیم قیمت براساس مکانیزم بازار زمانی محقق می‌شود که دخالت‌هایی از این دست که معمولا توسط نمایندگان دولت اعمال می‌شود به حداقل برسد. به هر حال، دخالت‌های دولتی در نهایت به نفع بازیکنانی می‌شود که دولت پیش‌تر مالکیت آن را در اختیار داشته یا اینکه وابسته به نهادهایی است که به دولت نزدیک‌تر است. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در حالی به دنبال رقابتی کردن فضای بازار اینترنت ثابت کشور است که بنا بر اظهار نظر وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در گفتوگو با رادیو اقتصاد، شرکت مخابرات۵۰ درصد اینترنت تلفن ثابت کشور را تامین می‌کند و هنوز انحصار آن در حوزه اینترنت تلفن ثابت از میان نرفته و این مساله نگرانی شرکت‌های تامین‌کننده اینترنت را به دنبال دارد. باوجود این، امکان دارد فضای رقابتی در بازار رعایت نشود و برخی از شرکت‌های بخش خصوصی متضرر شوند که برای رفع این مهم نیز تمهیداتی اندیشیده خواهد شد.
همچنین رئیس سازمان تنظیم مقررات در گفتوگو با خبرگزاری مهر اظهار کرده است:«برای اپراتورهایی که سهم بالایی از بازار دارند، شرایطی تعیین خواهیم کرد و محدودیت‌هایی می‌گذاریم که مشکلاتی در بازار رقابتی ایجاد نشود.» با این حال، وزارت ارتباطات می‌خواهد قیمت‌گذاری بخشی از اقتصاد ICT کشور را به بازار خودتنظیمی واگذار کند که در آن بازیکنان بسیار قوی حضور دارند که بخش اعظمی از بازار را در اختیار دارند. برای نمونه در بازار تلفن ثابت یا اینترنت ثابتی که سهم بیشتری از آن به مخابرات تعلق دارد یا بازار موبایل که تحت سلطه همراه اول و ایرانسل است، رقابت برای سایر شرکت‌های خصوصی اعم از شاتل، پارس آنلاین، رایتل و ... بسیار سخت بوده و در نهایت ممکن است منجر به حذف آن شود. گذشته از مشکلات خرده فروشی بخش‌های ارتباطی کشور، یکی از چالشهای اصلی اپراتورها به تأمین اینترنتی است که آنها از شرکت زیرساخت دریافت می‌کنند.
اگر چه وزیر ارتباطات سال گذشته از شکست انحصار شرکت زیرساخت در این بخش خبر داد و معاون وی در سازمان تنظیم مقررات در گفت‌وگوی اخیر با خبرگزاری مهر گفته «در بخش هزینه خدمات زیرساخت ارتباطی کشور نیز کاهش تعرفه‌ها را در دست بررسی داریم»، با این حال، تا زمانی که انحصار این بخش از بازار ارتباطی کشور حل نشود و شرایط برای حضور شرکت‌های خصوصی فراهم نشود و این شرکت‌ها نتوانند از راهی جز شرکت زیرساخت، به اینترنت جهانی دست پیدا کنند، این قبیل اقدامات مبنی بر آزادسازی قیمت منجر به بهینه‌سازی آن یا حتی افزایش کیفیت نمی‌شود.
اصلاح قیمت یا افزایش قیمت
دنیای اقتصاد ۶ ماه پس از اجرای مصوبه مدل فروش غیرحجمی اینترنت ثابت در نظرخواهی که از مدیران اپراتورهای اینترنت ثابت داشت با اعتراض آنها به نحوه اجرای این مصوبه مواجه شد. احمدرضا نخجوانی، مدیر یکی از اپراتورهای اینترنت ثابت در این نظرخواهی به «دنیای اقتصاد» گفت:«این مصوبه بین ۲۵ تا ۳۰درصد درآمد اپراتورها را کاهش داده و به تبع آن انتظار می‌رود سرمایه‌گذاری‌ها محقق نشود. البته برخی از شرکت‌های این حوزه بیشتر به بقا فکر کرده و از برنامه‌های توسعه‌ای صرف نظر می‌کنند. قبل از این مصوبه حال بازار ارتباطات ثابت خوب نبود، به خاطر اینکه شرکت‌های موبایلی قیمت‌شکنی می‌کنند، مصوبات سازمان تنظیم مقررات را رعایت نمی‌کنند، قیمت خدمات موبایل در برخی موارد ارزان‌تر از ارتباط ثابت است. به همین دلیل برای بازار ارتباطات ثابت، به ویژه با این مصوبات که منجر به کاهش درآمد اپراتورها شده، آینده خوبی برای صنعت اینترنت ثابت قابل پیش‌بینی نیست.» آنچه که برآمده از اظهار نظر این مدیر اپراتور اینترنت ثابت است نشان می‌دهد شرکت‌های اپراتور اینترنت ثابت به شدت با کاهش درآمد مواجه شده‌اند، در حالی که اقتصاد کشور این روزها تورم بالایی را تجربه می‌کند، آزادسازی قیمت تنها منجر به افزایش قیمت خواهد شد.