تاریخچه ای از پرداخت الکترونیک
در نود و پنج سالی که از عمر بانکداری ایرانی از زمان بنیان‌گذاری بانک سپه (۱۳۰۴) می‌گذرد، بانک‌ها همواره مرکزِ عملیاتِ مالی بوده‌اند. اما پس از پیچیده‌تر شدن نظام اجتماعی و اقتصادی ایران در سال‌های بعد وظایف دیگری مانند کارگزاری بورس و بیمه‌ها هم بر دوش بانک‌ها گذاشته شد. بعد از آنکه با ورود آرام آرام فضای آنلاین به ایران از حدود پانزده سال پیش، به تدریج فناوری‌های پرداخت هم وارد کشور شدند، با صادر کردن کارت‌های بانکی برای مشتریان‌شان، بانک‌ها پرداخت با کارت (CP) و بدون حضور کارت (CNP) را هم در ایران رواج دادند.
راهبرد نهادهای قانون‌گذاری و بانک مرکزی در آن زمان این بود که بانک‌ها مستقیم به ارائه‌ی ابزارهای پرداخت آنلاین نپردازند و شرکت‌های پرداخت الکترونیک (PSP) برای انجام این خدمات شکل گرفتند. دوازده شرکتی که در این شرایط تاسیس شدند هنوز هم تنها ارائه‌دهندگانِ اصلیِ خدمات پرداخت در ایران هستند. فعالیت این شرکت‌های پرداخت همان‌گونه که حتما بیشتر ما به خاطر داریم نخست با ارائه‌ی دستگاه‌های کارت‌خوان در تمام فروشگاه‌ها و مغازه‌های کشور فراگیر شد و سپس با توسعه‌ی فضای آنلاین در ایران برای پاسخ به تقاضای کسب‌وکارهای شکل گرفته در این فضا به درگاه پرداخت اینترنتی رسید.
درگاه پرداخت واسط به جای مستقیم
هنگامی که تقاضا برای درگاه پرداخت با توسعه کسب‌وکارهای آنلاین افزایش پیدا کرد، دشواری‌هایی که در شیوه‌ی عرضه‌ی این خدمات توسط شرکت‌های پرداخت بود هم به تدریج نمایان شدند. این شرکت‌ها ضوابط سخت‌گیرانه‌ای برای ارائه‌ی درگاه اینترنتی به کسب‌وکارها داشتند. در موارد بسیاری لازم بود کسب‌وکارها قراردادی برای همکاری با شرکت پرداخت امضا کنند، وب‌سایت‌های میزبانِ درگاه باید ای‌نماد می‌داشتند و بسته به شرایط کسب‌وکار باید فرم یا فرم‌های گوناگونی را به صورت حضوری در بانک‌ها پر می‌کردند. تعدد این ضوابطِ دریافت درگاه پرداخت، این فرآیند را برای تعداد زیادی از کسب‌وکارها طولانی کرد، گذشته از اینکه چنین فرآیندی با ذات چابک کسب‌وکارهای نو هم مطابقت نداشت. به این ترتیب بسیاری از کسب‌وکارهای خرد و متوسط نتوانستند به درگاه پرداخت عرضه شده توسط شرکت‌های پرداخت دسترسی داشته باشند، اگرچه تقاضا برای چنین درگاهی هنوز وجود داشت.
این نیاز از ده سال پیش منجر به تاسیس شرکت‌هایی شد که درگاه پرداخت واسط به کسب‌وکارها عرضه می‌کردند و پلی بین کسب‌وکارهای خرد و متوسط و شرکت‌های پرداخت زده بودند. شکل‌گیری این شرکت‌ها به تدریج آغازگر حوزه‌ی فین‌تک در کشور شد. با وجود این شرکت‌های واسط دریافت درگاه واسط برای کسب‌وکارها بسیار سهل‌تر و کوتاه‌تر شد. شرکت‌های جدید داشتن ای‌نماد را برای ارائه درگاه به کسب‌وکارها اجباری نمی‌دانستند و گام‌های ثبت‌نام و دریافت خدمات از آنها تماما غیرحضوری انجام می‌شد.
شکل‌گیری مجوز پرداخت‌یاری
با ورود درگاه واسط، بانک مرکزی مشغول تنظیم مقرراتی برای چگونگی فعالیت در فضای کاری و مالی این درگاه‌ها شد. مقرراتی که بعد از گفت‌وگوهای بسیار با متخصصین و فعالان مختلف صنعت پرداخت در پیش‌نویسی به نام «سند پرداخت‌یاری» انتشار یافتند.
سند پرداخت‌یاری را بانک مرکزی و شرکت شاپرک (بازوی اجرایی بانک مرکزی) به عنوان چارچوبی برای فعالیت درگاه واسط ارائه کردند. سندی که در آن ارائه‌دهندگان این درگاه پرداختیار نام‌گذاری شدند. در این سند جزییات مختلف چگونگی فعالیت این درگاه‌ها تعیین شد. جزییاتی که فقط برای درگاه پرداخت واسط نوشته شده است و سایر ابزارهای پرداخت را شامل نمی‌شود. بعد از تنظیم و در ادامه ابلاغ رسمی و اجرای این سند در پاییز امسال، بانک مرکزی مجوزهایی برای شرکت‌های پرداختیار صادر کرد. تا کنون بیشتر از صد شرکت پرداختیار توانسته‌اند این مجوز را دریافت کنند و شرکت‌های بیشتر دیگری (دست‌کم سیصد شرکت) هم در صف انتظار صدور آن هستند.
چارچوب سند پرداخت‌یاری این امکان را به پرداخت‌یارها داده است که مزایای گوناگونی نسبت به شرکت‌های پرداخت داشته باشند. مزایایی که در کنار ثبت‌نام و راه‌اندازی سریع‌تر و سهل‌تر، شامل امکان ارائه‌ی توامان خدمات‌شان روی زیرساخت چند شرکت پرداخت هم می‌شود. این مزیت باعث ایجاد درگاه پرداخت هوشمند شد. درگاهی که در زمان در دسترس نبودن درگاه هر شرکت پرداخت، خودکار به درگاه شرکت پرداخت دیگری منتقل می‌شود. این شیوه باعث می‌شود که اینگونه درگاه‌ها از هر کدام از درگاه‌های شرکت‌های پرداخت زمان در دسترس بودن بیشتر و خدمت‌رسانی پایداری‌تری داشته باشد. در کنار این مزایا پرداخت‌یارها ساختار سبک‌تر و چابک‌تری هم دارند. سبکی و چابکی‌ای که به آنها این اجازه را داده است که خدمات‌شان را برای کسب‌وکارهای مشتری خود اختصاصی‌سازی کنند، ویژگی‌ای که بیشتر شرکت‌های بزرگتر پرداخت از آن برخوردار نیستند. علاوه بر این پرداخت‌یارها معمولا ابزارهایی مانند تسهیم (سهم‌بندی و تقسیم پول بین مشتریان و شرکا) را هم به کسب‌وکارها ارائه می‌دهند.
وندار، فراتر از یک پرداخت‌يار
وندار شرکت پرداخت الکترونیکی است که راه‌کارهای مختلفی در این حوزه ارائه می‌دهد و در میان شرکت‌هایی دارای مجوز پرداخت‌یاری از بانک مرکزی، جایگاه ویژه‌ای دارد. این زیرمجوعه‌ی بانک آینده، که از برترین شرکت‌ها در حوزه‌ی پرداخت‌یاری است، به هیچ‌وجه خود را محدود به این حوزه نمی‌داند و خدماتش را در همه‌ی حوزه‌های دریافت و واریز وجه توسعه داده است. وندار با خدماتی چون تسویه آنی و برداشت خودکار حق اشتراک روی بستر برداشت مستقیم (Direct Debit) در حال یکپارچه‌سازی دریافت و واریز وجه برای کسب‌وکارها است و امیدوار دارد در آینده به یکی از نخستین بانک‌های نوین در ایران تبدیل شود.