اعتياد، اعتياد است، فرقي ندارد چگونه باشد؛ گاهي
با منقل و وافور كار معتاد راه مي‌افتد، گاهي هم با موس (موشواره) و كليك.
در دنياي ديجيتال امروزي كه همه چيز دارد مجازي مي‌شود، از شغل و كار تا
دانشگاه و مدرك، اعتياد هم مي‌تواند به دنياي مجازي باشد.
البته يك اعتياد واقعي به دنياي مجازي! اينترنت، درياي عظيمي است از
اطلاعات، شاهراه و بزرگراهي است براي ارتباط دادن ميليون‌ها انسان، با
فرهنگ‌ها، زبان‌ها و سليقه‌هاي گوناگون و متنوع، اما متاسفانه برخي در اين
دريا غرق مي‌شوند.
امروزه اينترنت يك وسيله حياتي براي بسياري از مردم كشورها به شمار مي‌رود و
از اين طريق اطلاعات ذي‌قيمتي به دست مي‌آورند. با وجود اين و به‌رغم
امتيازها و قابليت‌هاي فراوان، اينترنت مشكلات جدي بسياري را ايجاد كرده
است، مانند انفجار اطلاعات، ارائه تصويرها و مطالب ناهنجار و محرمانه
نماندن اطلاعات. يكي ديگر از مشكلات اين پديده اعتياد به آن است.
علائم اعتیاد اینترنتی را بشناسید
شايد تا چند سال پيش، اعتياد به اينترنت امري دور از ذهن بود. اگر چه هنوز
هم براي برخي در كشور ما اين موضوع جدي نيست، اما اكنون اعتياد به اينترنت
به يك واژه آشنا تبديل شده است. سال 1995 ميلادي روانپزشكي به نام گلد
برگ، اعتياد جديدي را تعريف كرد؛ او وقتي با افرادي روبه‌رو شد كه براي
ديدن صفحه نمايشگر رايانه خود و دسترسي به فضاي مجازي، خانواده خود را رها
كرده‌اند، به اين تعريف رسيد. اينها در بسياري از مواقع ترجيح مي‌دادند وقت
خود را در سايت‌هاي مختلف اينترنتي بگذرانند، او اين موارد را نوعي اعتياد
جديد معرفي كرد. بتدريج ساير پژوهشگران جنبه‌هاي ديگر اين اعتياد را
شناسايي كردند. بسياري از پژوهشگران، مفهوم اعتياد را براي توجيه انواع
خاصي از رفتارهاي مشكوك نيز به كار مي‌برند، زيرا يافته‌ها و نشانه‌هاي
اعتياد در اين حالت نيز ديده مي‌شود. انواع غيرماده‌اي اعتياد به عنوان
اعتيادهاي رفتار محور طبقه‌بندي مي‌شوند، بنابراين اعتياد به اينترنت نيز
اعتياد رفتار محور محسوب مي‌شود.
اعتياد به اينترنت در برداشت كلي به استفاده مستمر از اينترنت اطلاق مي‌شود
و در سطحي وسيع‌تر مي‌توان آن را به استفاده بيش از حد از اينترنت و
رايانه در زندگي و وابستگي به آن به صورتي كه در انجام كارهاي روزانه
مشكلاتي پيش آيد، تعبير كرد و امكان دارد دامنه نتايج آن به كم‌خوابي، به
خطر افتادن موقعيت شغلي و دگرگوني در روابط خانوادگي و اجتماعي نيز منجر
شود.
اين اختلال گونه‌اي از مشكلات رواني محسوب مي‌شود كه البته اين طبقه‌بندي
همچنان مورد تحقيق و بررسي است. فعاليت آنلاين افراد مبتلا به اين اختلال
مي‌تواند انجام بازي‌هاي رايانه‌اي، وبلاگ‌نويسي، پورنوگرافي، شبكه‌هاي
اجتماعي يا خريد اينترنتي باشد. مخالفان اين نظريه اعتقاد دارند كه اين
نوعي عادت و رفتاري تكراري است و گونه‌اي از اعتياد محسوب نمي‌شود.
البته اغلب محققان معتقدند واژه معتاد براي كاربران اينترنت هم بايد به كار
گرفته شود، زيرا نشانه‌هاي اعتياد به اينترنت همان ويژگي‌هايي را دارد كه
در اعتياد به الكل و سيگار ديده مي‌شود.
نوجوانان در خطر
مانند انواع ديگر اعتياد، نوجوانان و جوانان كشش بيشتري به اعتياد اينترنتي
دارند. مطالعه‌اي كه سال ١٩٩٨ در دانشگاه ملي كره جنوبي انجام شد، نشان
داد تمايل نوجوانان به اعتياد به اينترنت بسيار جدي‌تر از ساير گروه‌هاي
سني مورد مطالعه است. اين موضوع بر اين دلالت دارد كه اعتياد به اينترنت يك
مشكل اجتماعي جدي در اين كشور محسوب مي‌شود، زيرا نوجوانان معتاد به
اينترنت بتدريج نيروي كار اين كشور را تشكيل خواهند داد.
كودكان و نوجواناني كه به اينترنت دلبستگي فراوان پيدا مي‌كنند و در حقيقت
به آن معتاد مي‌شوند، براي ارضاي خود ساعت‌هاي متوالي بدون وقفه روي خط
باقي مي‌مانند و زماني كه امكان دسترسي به اينترنت را نداشته باشند، دچار
تشويش، لرزش دست و عصبانيت مي‌شوند، استراحت و آرامش را فراموش مي‌كنند و
به اينترنت و وسوسه‌هاي آن فكر كرده يا خيال‌پردازي مي‌كنند. زماني كه فرصت
استفاده از اينترنت را پيدا مي‌كنند، احساس نيازي غير بازدارنده به داشتن
روابط احساسي در آنها بروز مي‌كند.
طراحي و ارائه برنامه‌هاي آموزشي مؤثر در خانه يا مدرسه براي آشنايي اين
گروه سني از كاربران كه در گروه پرخطر قرار دارند، يكي از اقدامات مفيد
براي كاهش اين معضل است. در اين برنامه‌ها مي‌توان راه‌هاي مناسب استفاده
از اينترنت را آموزش داد تا كمترين عوارض گريبانگير كودك شود.
دوست من سلام
علائم اختلال اعتياد اينترنتي عبارتند از: مشكلات ميان فردي يا مشكلات
هنگام كار يا مطالعه، ناديده گرفتن مسووليت‌هاي مربوط به دوستان، خانواده،
كار يا مسووليت‌هاي فردي، كناره‌گيري پس از دست كشيدن از اينترنت، كج خلقي
هنگام تلاش براي دست كشيدن از اينترنت، آنلاين ماندن بيش از زمان
برنامه‌ريزي شده، دروغ گفتن يا مخفي نگه داشتن زمان واقعي كار با اينترنت
از نظر دوستان يا خانواده، تغيير در سبك زندگي به منظور گذران وقت بيشتر با
اينترنت، كاهش فعاليت فيزيكي، بي‌توجهي به سلامت شخصي و بي‌خوابي يا
كم‌خوابي يا تغيير در الگوي خواب به منظور گذران وقت در اينترنت.
از طرفي، افراد در صورت استفاده از اينترنت، نه تنها رفتارهايي متفاوت با
الگوهاي رايج در جامعه از خود نشان مي‌دهند، بلكه نوع تفكرشان نيز با
اكثريت افراد جامعه، متفاوت مي‌شود.
اين افراد انديشه‌هاي وسواسي راجع به اينترنت دارند، كنترل چنداني بر
وسواس و انگيزه‌هاي اينترنتي‌شان نداشته و حتي فكر مي‌كنند اينترنت تنها
دوست آنهاست. همچنين اين‌گونه افراد فكر مي‌كنند اينترنت تنها جايي است كه
آنها در آن، احساس خوبي نسبت به خود و جهان اطراف دارند. در واقع آنها روز
خود را با سلام بر اينترنت شروع مي‌كنند و شب را نيز در كنار كامپيوتر به
خواب مي‌روند.
30 درصد معتاد
در يك تحقيق كه روي كاربران اينترنت در سنين ١٥ تا 34 سال در منطقه غرب
تهران انجام شد، نشان داده شد ٣٠ درصد كاربران، به اينترنت اعتياد داشتند و
همه آنها درجات مختلفي از ناهنجار‌هاي رفتاري مانند احساس بيگانگي با خود،
ضعف و ناتواني در انجام امور، اجتماع گريزي، درونگرايي و رفتار احساسي از
خود نشان دادند.
همچنين تمايل نوجوانان به اينترنت بسيار شديدتر از ساير گروه‌هاي سني بود.
اين رابطه در مورد افراد مجرد و دانش‌آموزان ١٥ سال در مقايسه با ساير
گروه‌هاي سني بيشتر و چندين برابر است. اين پژوهش نشان مي‌دهد در كاربران
معتاد شديد نيز بهره‌جويي از گفت‌وگوي اينترنتي 3 برابر كاربران است و هر
چه از حالت طبيعي به اعتياد در كاربران پيش مي‌رويم، بهره‌جويي از فيلم،
موسيقي، بازي و گفت‌وگوي اينترنتي بيشتر مي‌شود.
بيگانگي با خود
اعتياد باعث نابودي انسان‌ها مي‌شود و اعتياد به اينترنت نيز از اين قاعده
مستثني نيست. يكي از مهم‌ترين يافته‌ها در اكثر معتادان به اينترنت ارتباط
اعتياد به اينترنت با احساس بيگانگي با خود در آنهاست. همچنين بين اعتياد
به اينترنت در ميان كاربران با احساس ضعف و ناتواني در انجام امور، داشتن
رفتار ناهنجار اجتماعي و اجتماع گريزي ارتباط مشخصي وجود دارد. همچنين
اعتياد به اينترنت با صفاتي مانند احساس ضعف و ناتواني در انجام امور و
اجتماع گريزي مرتبط است.
هفت نشانه اعتياد
انجمن روانپزشكي آمريكا براي شناخت اعتياد اينترنتي و افرادي كه به استفاده
مفرط از اينترنت معتادند، معيارهايي را مشخص كرده است كه طبق آن، چنانچه
بخواهيم فردي را معتاد به اينترنت بناميم، بايد حداقل 3 مورد از معيارهاي
هفتگانه زير، در طول يك دوره 12ماهه (يك ساله) در وي ديده شود. معيارهاي
پيشنهادي اين انجمن شامل 7 مورد به شرح زير است:
1. تحمل: اين معيار به معناي صرف زمان بيشتري براي اينترنت به منظور رسيدن
به رضايت است. در اين شرايط، با وجود صرف همان ميزان وقت ميزان رضايت‌مندي
كاربر كمتر است و نياز به زمان بيشتري دارد تا به همان درجه از رضايت قبلي
برسد.
2. از اينترنت به منظور تخفيف يا اجتناب از علائم كناره‌گيري از جمع استفاده مي‌شود.
3. از اينترنت، اغلب در دوره‌هاي زماني پيش از آنچه كه در ابتدا مدنظر بود، استفاده مي‌شود.
4. حجم قابل توجهي از وقت صرف فعاليت‌هاي مربوط به كاربري اينترنتي (براي
مثال، كتاب‌هاي اينترنتي، يافتن جستوگرهاي جديد وب، جستجوي فروشندگان
اينترنتي و...) مي‌شود.
5. به‌خاطر استفاده از اينترنت، فعاليت‌هاي مهم اجتماعي، شغلي يا تفريحي از بين مي‌رود يا كاسته مي‌شود.
6. فرد به‌دليل استفاده مفرط از اينترنت، خطر فقدان روابط با ديگران، از دست دادن شغل و فرصت‌هاي آموزشي و شغلي را مي‌پذيرد.
براي رهايي
صفت مشخصه كسي كه به اعتياد اينترنتي گرفتار شده است، اين است كه قبول
ندارد رفتارش از حيطه كنترل خارج است. در واقع او اصل ماجرا را «انكار»
مي‌كند. انكار، يك مكانيسم دفاعي ـ رواني است كه شخص را قادر ميسازد به
رفتارش ادامه دهد. با وجود پيامدهاي آشكار و منفياي كه اين رفتار بر زندگي
شخص دارد، اين شيوه، شيوهاي براي دفاع در برابر احساس و چشيدن موارد
ناخوشايند و آزاردهنده است.
پس يكي از اولين اقدامات درماني پذيرش موضوع است. همانند روش‌هاي موجودي
كه در ترك سيگار و مواد مخدر وجود دارد، روان‌پزشكان معتقدند در صورت بروز
علايم اعتياد به اينترنت، منع كامل دسترسي به اينترنت نياز نيست و توصيه هم
نمي‌شود، اما بايد تمهيداتي انديشيده شود تا در نهايت به كاهش اين دسترسي
تا مرز اعتدال منجر شود. براي مثال استفاده فرد از 8 ساعت در روز به يك
ساعت كاهش يابد.
قدم بعدي يافتن جايگزين مناسب استفاده از اينترنت است. بازگشت به گذشته و
مقايسه آن با حال نشان خواهد داد كه كدام فعاليت خانوادگي و اجتماعي و شخصي
مانند گذراندن وقت با همسر و فرزندان، دوستان، ورزش، مطالعه و خواب جاي
خود را با اينترنت تعويض كرده‌اند و البته شناخت نقاط ضعف و قدرت هر شخص
جهت ترك اعتياد كاملا به آمادگي روحي او وابسته است.
در برخي كشورها كلينيك‌هاي خاصي براي مداواي معتادين به اينترنت داير شده
است. چين، آمريكا و آلمان از جمله كشورهايي هستند كه به علت تعداد زياد
كاربران اينترنت داراي بيشترين معتادان به اينترنت هستند و كلينيك‌هاي ترك
اعتياد اينترنتي در آنها داير است. در ايران چنين مراكزي وجود ندارد، اما
مراجعه به پزشك و در ميان نهادن مشكلات شخصي و خانوادگي با وي در موارد
شديد كاملا ضروري به نظر مي‌رسد و نبايد از آن غفلت كرد.