دولت‌ها
در عصر اطلاعات بايد براي رفع نياز‌ها و انتظارات شهروندان، خدمات و
محصولات خود را كيفي‌تر و مطلوب‌تر كنند، يكي از مفاهيمي كه در دهه‌ي اخير
به گونه‌اي بسيار گسترده در جوامع پيشرفته بررسي مي‌شود، مفهوم دولت
الكترونيك است. هدف اصلي از پيدايش دولت الكترونيك، روش مناسبي براي دسترسي
هرچه بهتر و بيشتر شهروندان به اطلاعات و خدمات دولتي، اصلاح كيفيت خدمات و
ارائه‌ي فرصت‌هاي بيشتر براي مشاركت در فرآيند‌ها و نهادهاي مردم‌سالار
است.
به گزارش سافت گذر به نقل ازایسنا؛ دولت الكترونيكي در
سال‌هاي اخير، به‌طور جدي در دستور كار دولت‌ها قرار گرفته است و دولتمردان
نيروهاي خود را در راه تحقق چنين شرايطي بسيج كرده‌اند و درصددند تا
فرآيند‌هاي سياسي، اقتصادي و اجتماعي را با كمك فن‌آوري‌هاي نوين ارتباطات و
اطلاعات اصلاح كنند و از اين راه به شيوه‌ي كارآمدتر به شهروندان خدماتي
ارائه كنند.
دولت الكترونيك، استفاده از
فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات براي ايجاد تحول در ساختار عملكردي دولت‌ها
است. دولت الكترونيك متحول‌كردن دولت و فرآيند كشور‌داري از طريق قابل
دسترس‌تر، كارآمدتر و پاسخ‌گوتر نمودن آن و ارائه‌ي اطلاعات و خدمات به
شهروندان و ساير نهادهاي دولتي از طريق به كارگيري فن‌آوري اطلاعات و
ارتباطات است.
اگرچه دولت الكترونيك هنوز در
مرحله‌ي نوجواني است، ولي قابليت‌هاي انعطاف‌پذير اينترنت به ويژه وب شامل
پتانسيل بالاي آن براي كاستن فوق‌العاده هزينه‌ها، افزايش سود، گسترش موارد
قابل دسترسي و از بين بردن فاصله‌ها است.
مشتريان دولت الكترونيك را مي‌توان به‌طور كلي به سه دسته تقسيم كرد:
شهروندان، بنگاه‌هاي اقتصادي و
موسسات؛ مشتريان دولت الكترونيك از طريق پايگاه‌هاي اينترنتي دولت
الكترونيك مي‌توانند در فعاليت‌هاي اجتماعي، سياسي و اقتصادي مشاركت كنند.
يكي از اهداف اساسي دولت
الكترونيك تحقق بخشيدن به مردم‌سالاري الكترونيك است كه همه شهروندان
بتوانند در سرنوشت خويش دخالت داشته باشند. با اين عمل و با مشاركت
گسترده‌ي مردم در واقع دولت ماهيتي غيررسمي به خود مي‌گيرد و شهروندان
مي‌توانند به‌طور كامل با دولت در تعامل باشند.
شهروندان، بنگاه‌هاي اقتصادي و موسسات دولتي مي‌توانند از طريق دولت الكترونيك فعاليت‌هاي گوناگوني نظير موارد زير را انجام دهند:
اينترنت، رسانه‌ي منتخب دولت
الكترونيك است كه از طريق رايانه‌هاي شخصي متصل به آن قابل استفاده است. به
همين دليل وب‌سايت‌هاي دولتي مي‌توانند رابط بين كاربران و دستگاه‌هاي
اجرايي دولت باشند.
اما براي تحقق دولت الكترونيك،
مدل‌هاي مختلفي پيشنهاد شده است. به عنوان نمونه موسسه‌ي گارتنر كه يك شركت
مشاوره‌ي بين‌المللي است، يك مدل چهار مرحله‌اي را معرفي كرده است كه دولت
در آن از آغاز تا پايان چهار مرحله را پشت سر خواهد گذارد، در مدل گارتنر،
دولت الكترونيك از چهار مولفه‌ي ظهور، تعامل، تراكنش و تبديل تشكيل شده
است. در فاز ظهور، سازمان‌هاي دولتي اطلاعات خود را در قالب وب‌سايت براي
دسترسي مردم ارائه مي‌كنند.
در گسترش كمي و كيفي خدمات دولت الكترونيك، دولت از مراحل مختلفي عبور مي‌كند كه مي‌توان آنها را به چهار مرحله‌ي زير تقسيم كرد:
1) به وجود آمدن وب‌سايت‌هاي دولتي كه شامل اطلاعاتي در مورد سازمان‌هاي مختلف دولتي است.
2) ايجاد وب‌سايت‌هاي دولتي كه شامل اطلاعات سازمان‌ها در يك محيط تعاملي‌اند.
3) ايجاد وب‌سايت‌هايي كه در آن مشتري مي‌تواند به اطلاعات شخصي مورد نياز خود دست يابد.
4) گسترش وب‌سايت‌ها و شبكه‌هايي
كه به‌طور دائم به شهروندان خدمات مي‌دهند و شامل سازمان‌هاي بسيار
زيادي‌اند كه با وجود اين شبكه به يك‌ديگر متصل شده‌اند.
سازمان ملل براي ارزيابي پيشرفت كشور‌ها در برپايي دولت الكترونيك پنج مرحله زير را شناسايي كرده است:
*مرحله‌ي اول: ظهور
در اين مرحله دستگاه‌هاي دولتي،
تعدادي وب‌سايت ساده و مستقل از هم را به وجود مي‌آورند كه بر روي آنها
اطلاعاتي محدود و پايه‌اي قرار مي‌دهند. دولت‌ها از طريق وب‌سايت در وب
حضور مي‌يابند و ادارات دولتي وب‌سايت‌هاي خود را ايجاد مي‌كنند، اما ويژگي
اطلاعات وب‌سايت‌ها در اين مرحله، عدم پويايي و ناكافي بودن آنها است و
به ندرت روز‌آمد مي‌شوند.
*مرحله‌ي دوم: ارتقاء
در اين مرحله بر تعداد سايت‌هاي
دولتي افزوده مي‌شود، اطلاعات موجود در وب‌سايت‌هاي دولتي افزايش مي‌يابند و
اطلاعات اين وب‌سايت‌ها، پوياتر و روز‌آمدتر مي‌شوند و تغييرات با تواتر
بيشتري در سايت‌ها اعمال مي‌شوند. هم‌چنين درجه تنوع اطلاعات، بيشتر از
مرحله‌ي اول است و شامل كاتالوگ‌ها، موتور‌هاي جست‌وجو، خبرنامه و نظاير
آنها است.
*مرحله‌ي سوم: تعامل اطلاعات
در اين مرحله بر پايه‌ي نياز
مراجعه‌كنندگان سازماندهي مي‌شود و كاربران مي‌توانند با تكميل فرم‌هاي
مربوطه با سازمان ارتباط داشته باشند، از طريق اينترنت با مقامات دولتي
براي انجام كارهاي خود تماس برقرار كنند و درخواست‌ها و قرار ملاقات‌هاي
خود را به صورت پيوسته تنظيم كنند. بنابراين ارتباط دوسويه و تعاملي بيشتري
بين كاربران و سازمان به وجود مي‌آيد. از جمله ويژگي‌هاي اين وب‌سايت‌ها،
بهره‌گيري كاربران از بانك‌هاي اطلاعاتي آنلاين براي جست‌وجوي اطلاعات است.
*مرحله‌ي چهارم: تراكنش
كاربران به صورت آنلاين از خدمات و
اطلاعات وب‌سايت‌ها استفاده مي‌كنند و هزينه‌ها و معاملات خود را به صورت
آنلاين پرداخت مي‌كنند. در اين مرحله، علاوه بر فرآيند تجارت الكترونيكي
آنلاني، مباحثي هم‌چون امنيت اطلاعات كاربران، حريم خصوصي افراد و يكپارچگي
فرآيند‌هاي ارتباطي در وب‌سايت مطرح مي‌شود. به‌طور كلي، كاربران
مي‌توانند هزينه‌ي خدمات يا تبادلات مالي را از طريق شبكه و به صورت امن
بپردازند.
*مرحله‌ي پنجم: يكپارچه‌سازي
همه خدمات و اطلاعات دولتي به
صورت آنلاين و يكپارچه در دسترس كاربران است. در فضاي مجازي و الكترونيك،
كليه‌ي مرز‌هاي تمايز در ادارات حذف مي‌شوند.
* اجزا و عناصر (زيرساخت‌هاي) دولت الكترونيك
پيدايش مفهوم دولت الكترونيك با
ظهور و گسترش فن‌آوري‌هاي نوين ارتباطي از جمله اينترنت است. تغييرات
گسترده‌اي را كه اينترنت بر ابعاد گوناگون زندگي انسان‌ها به وجود آورده،
از روابط انساني تا كار، آموزش، تفريح، خريد و نظير آن...، لزوم خدمات نوين
و مناسبي را نشان مي‌دهد كه پاسخ‌گوي نياز‌ها و انتظارات شهروندان جامعه‌ي
اطلاعاتي آينده باشد.
به‌طور كلي عوامل متعددي
زمينه‌ساز پيدايش مفهوم دولت الكترونيك مي‌باشند كه همگي ناشي از رشد
فن‌آوري و پيچيده‌تر شدن زندگي بشر است. دولت‌ها براي پاسخ به اين پيچيدگي
ناگزير به ارائه‌ي خدمات دولت الكترونيك‌اند.
به گزارش سافتگذر؛ وب، عمده‌ترين بستر پياده‌سازي
دولت الكترونيك محسوب مي‌شود كه فراهم‌كردن امكانات مناسب در اين زمينه
ضروري و اجتناب‌ناپذير است. فقدان يا كمبود نيروهاي متخصص در زمينه
فن‌آوري‌هاي اطلاعات به ويژه در كشور‌هاي جهان سوم، از جمله محدوديت‌هاي
موجود است؛ برخي از چالش‌هاي پياده‌سازي دولت الكترونيك مربوط به ابعاد
اجتماعي و سياست‌هاي اطلاعاتي اينترنت به عنوان زيربناي پياده‌سازي دولت
الكترونيك است.
بر اساس مطالب كتاب عصر اطلاعات و
دولت دسترس‌پذير كه اطلاعات اين گزارش از آن برگرفته شده است، اگر مسائل
فرهنگي را ناديده بگيريم، مهم‌ترين و عمده‌ترين بستر پيدايش و استقرار دولت
الكترونيك ، وجود وب‌سايت‌هايي است كه طراحي مناسبي دارند و براي عموم
دسترس‌پذيرند. مساله‌ي دسترس‌پذيري وب‌سايت‌هاي دولتي با گروه‌هاي مخاطب
كاربري و توقعات و انتظارات آنها از وب‌سايت‌ها، ارتباط تنگاتنگي دارد،
هم‌چنين تعامل دولت و شهروندان، يكي از مهم‌ترين عناصر سيستم‌هاي سياسي است
كه امروزه در بستر وب‌سايت‌ها، به گونه‌اي جديد‌تر و با سهولت بيشتر است.
توجه به نياز‌ها و نظرات گروه‌هاي
مخاطب كاربري وب‌سايت‌هاي دولتي و بررسي ويژگي‌هاي آنها از نظر جنسيت، سطح
سواد، سطوح سني، وضعيت سلامت و معلوليت، داشتن ديدگاه‌هاي جامع و دقيق
كاربران، سبب مي‌شود دستگاه‌هاي دولتي و وزارتخانه‌ها به دقت، مخاطب
پورتال‌هاي اينترنتي خود را شناسايي كنند و امكانات و ابزار‌هاي بالقوه و
بالفعل را براي وي در نظر بگيرند. در اين صورت مي‌توان انتظار داشت كه
وب‌سايت‌هاي وزارتخانه‌ها بتوانند ابزار پيشبرد و دستيابي به اهداف دولت
الكترونيك و نيز رابط مناسبي بين شهروندان و دستگاه اجرايي دولت باشند.