امّ البنین علیهاالسلام، الگوی سبک زندگی ولایی
فاطمه
بنت حزام، مکنّی به امّ البنین علیهاالسلام نمونه ای از زنان انسان پرور و
برجسته به شمار می آید؛ او زنی شایسته، همسری آگاه و مادری آموزگار و
نمونه بود. ایشان با معرفتی كه به مقام اهل بیت علیهم السلام داشت،
فرزندانی را در دامان خود پرورش داد كه به مفاهیمی همچون ایثار، وفا و
فداكاری معنا بخشیدند. به گونه ای كه نام حضرت عباس علیه السلام را بدون
نام مادرش ام البنین علیهاالسلام نمی توان در ذهن تصویر كرد. آری، نام ام
البنین علیهاالسلام، خلاصه ادب، گذشت، فداكاری، غیرت، محبت و ولایت پذیری و
در یك كلام «عشق» است.
بی تردید، در عصر حاضر كه غرب با بیان
الگوهای نامناسب و مبتذل می كوشد فرهنگ منحط خود را گسترش دهد، و زنان و
مادران ما را تحت تأثیر خود قرار دهد، مسئولیت ما در معرفی الگوهایی سازنده
همچون ام البنین علیهاالسلام دوچندان می شود. در این نوشتار فضایل و منش
آن بانوی پاک بیان شده تا فراراه برنامه سازان قرار گیرد.
بر گِرد شمع فروزان عصمت
ام
البنین علیهاالسلام از وقتی پا به خانه امام علی علیه السلام گذاشت،
همواره خود را در خدمت فرزندان فاطمه علیهاالسلام می دید و عشق و محبت خود
را نثار آنان می كرد؛ محبتی بی ریا و خالصانه كه تمام وجود او را در بر
گرفته بود. او خدمت به فرزندان رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم و مادری
كردن در حق ایشان را فرصت و توفیقی خدادادی در زندگی خویش می شمرد. از این
رو، خود و فرزندانش بسان پروانه بر گرد شمع وجود امام علی علیه السلام و
یادگاران پیامبر صلی الله علیه و آله و فاطمه زهرا علیهاالسلام می گشتند و
از نور ایشان پر فروغ می شدند.
ام البنین علیهاالسلام همواره
فرزندان فاطمه علیهاالسلام را از جان خویش گرامی تر و عزیزتر می دانست و به
آنان خالصانه احترام می گذاشت. از این رو، نزد اهل بیت علیهم السلام كه
سرچشمه های كرامت و فضیلت اند، مقامی بلند و ستودنی دارد و آن حضرات همواره
حق مادری ایشان را به جا آورده و پاس خدمت هایش را نگه داشته اند.
هر
چند در تاریخ از اهل بیت علیهم السلام درباره او سخنی به طور مستقیم ثبت
نشده، ولی آن چه به صورت غیرمستقیم رسیده است، بر ارجمندی و بلندی مقام او
نزد اهل بیت علیهم السلام دلالت دارد. چنانکه عالم فرهیخته، زین الدین
عاملی معروف به شهید ثانی (وفات: 965 ه . ق) نیز می نویسد:
ام
البنین علیهاالسلام از بانوان با معرفت و پر فضیلت بود. نسبت به خاندان
نبوت، محبت و دل بستگی خالص و بی اندازه داشت و خود را وقف خدمت به آنان
كرده بود. خاندان نبوت نیز برای او جایگاه والایی قایل بودند و به او
احترام ویژه می گذاشتند. در روزهای عید، به احترام او به محضرش می رفتند و
به ایشان ادای احترام می كردند. (1)
ام
البنین علیهاالسلام همواره فرزندان فاطمه علیهاالسلام را از جان خویش
گرامی تر و عزیزتر می دانست و به آنان خالصانه احترام می گذاشت. از این رو،
نزد اهل بیت علیهم السلام كه سرچشمه های كرامت و فضیلت اند، مقامی بلند و
ستودنی دارد و آن حضرات همواره حق مادری ایشان را به جا آورده و پاس خدمت
هایش را نگه داشته اند
و علامه سید عبدالرزاق موسوی مقرّم (وفات: 1391 ه . ق) می نویسد:
ام
البنین علیهاالسلام از بانوان با فضیلت بود. وی حق اهل بیت علیهم السلام
را خوب می شناخت و در محبت و دوستی با آنان خالص بود و ایشان نیز در میان
آن بزرگواران، جایگاه بلند و مقام ارجمندی داشت.(2)
مادر وفادارانِ بی مثال
اگر
بخواهیم ویژگی برجسته حضرت ام البنین علیهاالسلام را یاد كنیم، باید آن را
در وفاداری وی به اسلام و خاندان عترت جست. ایشان هم چنان كه در زندگانی
امام علی علیه السلام و فرزندانش، كمال وفا را در حق آنان نگاه داشت، پس از
شهادت امیرالمۆمنین علیه السلام نیز بر این وفاداری باقی ماند. بدین جهت،
پس از شهادت جان سوز علی علیه السلام با هیچ مرد دیگری ازدواج نكرد. (3)
ایشان
این صفت را در محضر مولا علی علیه السلام پروراند و در جان و روح فرزندانش
جریان یافت و صحنه هایی بی مانند و ناب از محبت و وفاداری را در عاشورا
آفرید.
دست بر سینه ی ادب
ام البنین
علیهاالسلام كه از دامان خاندانی ادب پرور برخاسته بود، در محضر اسوه ادب ـ
امام علی علیه السلام ـ آن را بارور ساخت و الهی گردانید. او در پیشگاه
خدا ادب بندگی را نگاه می داشت و نسبت به مردم فروتن بود؛ ولی بزرگترین
نمود ادب او، در برابر امام علی و فاطمه و فرزندان معصوم آنان علیهم السلام
است. هنگامی كه به خانه امام علی علیه السلام قدم نهاد، خود را نه به
عنوان جانشین حضرت فاطمه علیهاالسلام، بلكه به عنوان خادم فرزندان آن حضرت
می دانست. با آنان به ادب رفتار می كرد و آن ها را گرامی می داشت. حضرت
عباس علیه السلام از این سرچشمه ادب، تربیت آموخت كه برادرش امام حسین علیه
السلام را همیشه "یا سیدی یا اباعبداللّه" خطاب می كرد و همواره ادب را در
گفتار و رفتار خود نسبت به فرزندان زهرا علیهاالسلام نگاه می داشت. (4)
ذوب در خورشید ولایت
عشق
و محبت به ولایت با جان او آمیخته بود. او امام علی علیه السلام را نه
تنها به عنوان همسر، بلكه به عنوان برادر رسول خدا صلی الله علیه و آله
وسلم و حجت خدا در میان مردم می دید و همین سان به فرزندان معصوم او می
نگریست.
هنگام وداع با پسرانش وقتی كه همراه حضرت اباعبداللّه
الحسین علیه السلام به سوی مكّه و كربلا حركت می كردند، با روی باز از آنان
استقبال كرد. پاسداری از وجود امام حسین علیه السلام را به آنان سفارش
فرمود و فداكاری در راه آن حضرت را به آنان گوشزد كرد. (5)
به
راستی، برای او آسان بود كه داغ جان سوز چهار فرزندش را ببیند، ولی امام
حسین علیه السلام به سلامت باشد؛ پسرانش در راه امام قطعه قطعه گردند، ولی
فرزند پیامبر خدا بماند. از این رو، وقتی بشیر خبر شهادت شهیدان كربلا را
آورد، ایشان نخست نه از فرزندانش، بلكه از امام حسین علیه السلام پرسید و
سراغ آن حضرت را گرفت و گفت: «فرزندانم فدای حسین علیه السلام باد»(6) این
چیزی نیست جز ولایت پذیری و محبت و ایمان؛ یعنی ذوب شدن در ولایت.
بانوی شجاعت و شهامت
دلیری
و شجاعت صفتی است كه وجودش در مردان، به آنان برتری و بزرگی می بخشد. اگر
این صفت در وجود زنی نهفته باشد كه خود دارای كمال علمی و ادبی نیز هست، از
او شخصیتی سرآمد و ممتاز می سازد. ام البنین علیهاالسلام از خانواده ای
برخاسته بود كه معدن شجاعت و سرچشمه رشادت و غیرت به شمار می آمدند. به
همین دلیل، وقتی علی علیه السلام از عقیل در مورد همسری كه فرزندی شجاع
بپرورد، راهنمایی خواست، او را به ام البنین علیهاالسلام كه خاندانش همه از
شجاعان و پهلوانان عرب بودند، راهنمایی كرد.
ام البنین علیهاالسلام
این صفت خاندانش را به ارث برده بود. پس از شهادت امام حسین علیه السلام و
یارانش و شهادت عباس و دیگر فرزندانش در بقیع حضور می یافت و عبیداللّه
فرزند خردسال عباس علیه السلام را نیز به همراه می برد. این روحیه، شهامت و
شجاعت او را در مقابل باطل نشان می دهد. به یقین، در آن فضای خفقان به
بقیع آمدن و عزاداری كردن به گونه ای كه مردم جمع شوند و با او هم ناله
گردند (7) عمل عاطفی صِرف نیست، بلكه رنگ و بویی سیاسی دارد. در آن شرایط
كه یزیدیان از پیروزی موقت خود سرمست بودند و حتی مدینه را نیز در واقعه
حرّه به خاك و خون كشیدند، این چنین خودنمایی و شجاعت، تنها از شیرزنی هم
چون ام البنین علیهاالسلام برمی آید كه از آبشخور شجاعت سیراب گشته باشد.
از دامن چنین مادری، عباس علیه السلام برخاست و با رشادت هایش در كربلا، دل
اهل بیت حسین علیه السلام را تسكین داد.
در
عصر حاضر كه غرب با بیان الگوهای نامناسب و مبتذل می كوشد فرهنگ منحط خود
را گسترش دهد، و زنان و مادران ما را تحت تأثیر خود قرار دهد، مسئولیت ما
در معرفی الگوهایی سازنده همچون ام البنین علیهاالسلام دوچندان می شود
سخنوری یکتا
در
میان قبیله كلاب كه خود از شاعران و سخنوران بزرگ بودند، ام البنین
علیهاالسلام مقامی برجسته و ستوده دارد. علامه نقوی در این باره می نویسد:
ام
البنین علیهاالسلام از زنان فاضلی بود كه به حق اهل بیت علیهم السلام
شناخت كامل داشت. همچنین ایشان به شیوایی و رسایی سخن می گفت.(8)
عمر رضا كحّاله او را شاعری خوش بیان معرفی می كند.(9) و علامه سید محسن امین نیز چنین می نویسد:
او از این سخنوری و شاعری سود می برد و مردم را به دور خود در بقیع گرد می آورد و با هم نوحه سرایی می كردند.(10)
به سوی ابدیت
سرانجام،
زنی كه عمری را در راه عشق به ولایت اهل بیت علیهم السلام گذراند، جام
زندگانی جاویدان نوشید و از غم دنیا آسوده شد؛ بانویی كه زندگانی اش سراسر
مهر و عاطفه و مبارزه بود؛ بانویی كه همسر شهید، مادر شهید و یكی از پیام
رسانان خونین عاشورا بود و همه چیز خود را در راه خدا، خالصانه تقدیم كرد.
وی را در قبرستان بقیع و در كنار آرامگاه امام مجتبی علیه السلام، و فاطمه
بنت اسد، به خاك سپردند.
پی نوشت:
1) ستاره درخشان مدینه؛ حضرت ام البنین، ص 7.
2) العباس، عبدالرزاق المقرّم، ص 72.
3) مناقب آل ابی طالب، محمد بن شهر آشوب، ج 3، ص 305 ؛ سرّ السلسلة العلویة، ابونصر بخاری ، ص 88.
4) معالی السبطین، محمد مهدی الحائری، ج 1، ص 443.
5) ام البنین سیدة نساء العرب، ص 50.
6) ام البنین؛ نماد از خود گذشتگی، ص 26.
7) ابصار العین فی انصار الحسین علیه السلام، محمد بن طاهر سماوی، ص 56؛ تاریخ طبری، ج 6، ص 296؛ مقاتل الطالبیین، ص 85.
8) زینب الكبری، ص 25.
9) اعلام النساء فی عالمی العرب و الاسلام، ج 4، ص 40.
10) اعیان الشیعه، ج 8، ص 381.
ابوالفضل صالح صدر
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
